Anarim.Az teqdim edir

Aile zorakiligi deyende ne basha dushulur? Bu zorakiligin hansi formalari var? Size mutemadi edilen tehqir ve shiddete qarshi hansi yollarla mubarize aparmaq olar?
Qadinlarin oz haqqlarini bilmemesi, ozune inamsizligi hansi neticelere getirib cixarir? Milli mentalitetimiz hansi facielere sebeb olur?
(Hessas insanlar novbeti hisseni oxumadan kecsinler. Real heyat hekayesi esasinda yazilib)
"Biz illerle bir-birimiz ucun mubarize aparib, severek aile heyati qurmushduq. Toy gununun ilk seheri idi. Yeni aile heyatimin ilk gunu. Biz qaynana ve qaynata ile birlikde yashayirdiq. Heyat yoldashim ishe getdi. Men baga cixib, hava alirdim. Gozum encir agacina satashdi, yaxinlashib meyveden birini derib yemeye bashladim. Qefleten arxadan qaynanamin "onlara deyme, yere dushmushleri ye!" qishqirigini eshitdim. Anilikden ve sesden qorxaraq ona dogru cevrildim. Mulayim sesle ona yere dushmushlerin xarab oldugunu dedim. Dialoqumuz ele bu yerde bitdi ve o cixib getdi. Axshama qeder ev ishleri ile meshgul oldum, yemekler bishirib, heyat yoldashimin ishden qayitmasini sebirsizlikle, heyecanla, sevgi ile gozleyirdim. Axsham heyat yoldashim eve daxil olanda hec zaman gozlemeyeceyim bir hadise bash verdi. Onun qapini acmasini eshiden zaman qaynanam aglamaga bashladi. Neyin bash verdiyini basha dushe bilmedim. Yoldashim mene salam vermeden derhal qaynanamin yanina getdi, nelerin bash verdiyini, anasindan niye agladigini sorushdu. Anasi cavabinda "senin getirdiyin bu qiz mene cavab qaytarir, meni soydu!" dedi. Shokdan, teeccubumden, mat-meettel qaldigimdan reaksiya vermeye, soz demeye imkan tapmadim. Bir goz qirpiminda yoldashim sual bele vermeden mene catdi ve ildirim sureti ile mene sille vurdu. Sille uzumden cox dodaqlarima deydi, qanim fontan kimi etrafa vurdu, gozlerime qaranliq cokdu, hemin anda yere yixildim. Bu menim aile heyatimin ilk gunu idi..."

Statistikaya diqqet yetirsek, ortaya cox facievi bir menzere cixir. Tekce 2016-ci ilin ilk yarisinda qadinlara qarshi resmi qeyd edilen 2563 cinayet hadisesi bash verib, 110 qadin ve 28 ushaq intihar edib. Bu intiharlari Siz xeberlerde "ozunu asdi", "9-cu mertebeden yixilaraq oldu" ve s. bashliqlarla oxuyub, kecirsiniz. Lakin unutmayin ki, bu hadiselerin ekseriyyetinin arxasinda esas sebeb kimi aile zorakiligi durur. Bezi ekspertlerin texminine gore, Azerbaycanda her il 28-30 mine yaxin aile zorakiligi hallari olur. Lakin bunlarin bir coxunun neticesinde olum olmadigi ucun, ustu ortulu qalirlar.

Statistikanin hec nezere almadigi, her il Azerbaycanda cezasiz qalan aile zorakiliginin novleri: ishgenceler, intihar heddine catdirilma, erken nigah (azyashli ushaqla seksual elaqeye girme), zorlama, qanuna zidd shekilde azadligi (secim haqqi, hereket haqqi ve s.) mehdudlashdirma, evde "dustaq" ve "esir" kimi saxlanma ve diger hallari gostermek olar. Bu hallar olkemizin butun rayon ve sheherlerinde, az qala on minlerle ailede bash verir. Her gun. Diqqet edin, bu sadaladigim zorakiliq hallari cezasiz qalir.

Menim fikrimce ilk novbede bash verenlerin sebebini anlamaq ucun olkemizde bu probleme olan yanashmadaki boshluga diqqet yetirmek lazimdir. Bele ki, zorakiliga qarshi mubarizeni hece endiren yanashmalardan biri "zorakiliq nedir?" sualina Azerbaycanda ister qadin, isterse de kishi terefinden tam formalashmish, deqiq cavabin olmamasidir. Yeni cemiyyetimiz hele bu suala nece cavab vereceyini bilmir. Misal kimi, doyulen qadinin erine qarshi huquqi tedbirler gormek evezine "heyatdir da, olur bele sheyler" deyib kecmesi hallarini gostere bilerem. Erin qadini doymesi az qala norma kimi qebul olunur, cavabinda ise cox esassiz olan "yaxshi at ozune qamci vurdurmaz" misalini deyirler. Basha dushmedim, qadin, insan niye atla muqayise olunur? Hem de axi vurmaga haqq qazandirmagin ozu artiq cinayetkar dushuncesi deyilmi? Beli, eledir.

Azerbaycanda vurmaga, doymeye, soymeye ve hetta oldurmeye de ehalinin boyuk bir qismi terefinden hele de haqq qazandirilir. Bu ise oz novbesinde aile zorakiligi ve ondan toreyen cinayet hadiselerine sebeb olur.

Aile zorakiligi nedir?
Aile zorakiligi – bir aile uzvunun digerine ve ya bir coxuna sarsidici, alcaldici, tehqir dolu, ezab-eziyyetli anlar yashadan ve yaxud da insan saglamligina zerer yetiren, ona tehluke toreden psixi ve ya fiziki tesirine deyilir.
Aile zorakiligi hansi meqsedle heyata kecirilir? Digerlerini idare etmek, qorxutmaq, qorxu hissini ashilamaq ve s. meqsedlerle. Bir cox hallarda insanlar onlara qarshi edilen zorakiligi "zorakiliq" kimi yox, "normal hal" kimi qebul edirler, cunki formalashdiqlari muhit bunu onlarda mehz bu cur "terbiye" edib. Bezen hetta zorakiliga meruz qalmish insanlar cekdikleri ezablara "layiq" olduqlarini fikirleshirler.
Onlarin bir coxu hetta derk etmirler ki, eger veziyyet "pisdirse", "tehlukelidirse", komek ucun mutexessislere muraciet etmek lazimdir.

Ailede bash veren zorakiliqlarin novleri:
1. Fiziki zorakiliq – bu bir basha insanin bedenine yonelmish zorakiliqdir: xeter yetirmek, ishgence vermek, zerbeler vurmaq. Fiziki zorakiliq neticesinde zerer cekmish insanin saglamligina ziyan deymish ola biler.

Fiziki zorakiliga hemcinin aid edilir:
- Fiziki zorakiliq haqda hede qorxular
- Sosial alemden tecrid edilme
- Qidadan, sudan mehrum etme.
- Shexsi eshyalara ziyan vurma.

2. Emosional zorakiliq: İnsan psixikasina onun mubarizesini, etirazini, oz maraq ve haqlarini qorumaq iradesini qirmaq ucun edilen tezyiq.

Bura aiddir:
- Tehqir etme (hemcinin insanlar icerisinde)
- "Gozunu qorxutma" (hereketlerle, baxishlarla, davranishla)
- Heqaret, insanin unvanina aci istehza, kinaye, aci gulush.
- Sayqisiz, laqeyd yanashma, etinasizliq.
- Ureksindiran, tehqiredici, aci, qanqaraldan soz ve davranishlar.
- Leqeb qoshmaq.

3. Azadligin mehdudlashdirilmasi:
- Nezaret, idare edici davranish, qeti emr, buyruq, hokm, gosterishler.
- Heddinden artiq, yersiz qisqancliq.

4. Seksual zorakiliq:
- İnsan iradesinin eksine toredilen istenilen seksual hereketler ve ya onun komeksiz veziyyetinden "istifade" edilmesi (konkret bu bendle bagli kitab yaza bilerem, cunki konkret bu anlayish olkemizde formalashmayib, bu zorakiliq tam tamina normal bir hal sayilir).
- Bedene "eshya" kimi yanashilmasi. Elave etmek isterdim ki, bu gun ekser azerbaycanli kishilerde qadina mehz bu cur yanashma formalashib, qadin sadece olaraq "eshya", "beden" kimi qebul edilir, butov insan ve shexsiyyet kimi yox, bunda da teessufler olsun ki, mentalitetimizin tesiri cox boyukdur.
- İnsan iradesinin eksine onu sigallamaq, ona toxunmaq.
- Bedeni laga qoymaq, insan iradesinin eksine onun bedenini qiymetlendirmek.
- Ushaqlari yashlari ile bagli bash veren fizioloji deyishiklikler haqda melumatlandirmamaq. Bilirem, bu bend sizi shoka salacaq, ancaq burda da milli mentalitet oz sozunu deyir. Bir cox ailelerde qiz ushaginin ilk menstrual dovrde ve ya oglan ushaqlarinin yeniyetmelik dovrune yaxin ozunden asili olmayaraq orqazm yashamalarini valideynler onlara izah etmir, bu haqda qetiyyen muzakire aparmir, umumiyyetle, bu movzulari qadagan edirler. Bu, seksual terbiyenin terkib ve esas hisseleridir. Azerbaycanda danishilmasi bele qadagan olan seksual terbiyenin (bu movzuya qayidacam gelecekde).
- Ailede kishi ve qadin arasinda davranish numunelerinin saglam modelinin olmamasi.

5. Menevi (dini) zorakiliq:
- Tanri ile qorxudulma.
- Dini fanatiklik.
- Valideynlerden birinin (daha cox atanin) "Allah" roluna iddiasi. Bu meqam da eslinde mentalitetimizde yer alib. Evin kishisi "evin Allahidir" yanashmasi ile biz olkemizde bash veren zorakiliqlara demek olar ki "yashil" ishiq yandirmishiq.
- Ailede menevi deyerlerin, terbiye ve nizam-intizamin olmamasi.

6. İqtisadi zorakiliq:
Bu zorakiliq Azerbaycanda cox genish yayilmish, az qala "norma" kimi qebul edilen, lakin eslinde, dagidici olan davranishlardan biridir.
Bura aiddir:
- İshlemeye qadaga.
- Maliyye haqda meseleleri muzakire etmeye qadaga.
- Ailede pullarin bolgusune diktator yanashma.

Zorakiliq bash verdikde insanda ne "qirilir"?
İnsana qarshi tetbiq edilen istenilen zorakiliq onun tebii inkishafina manee toredir. Zerer gormush insanlarin inkishafi elbette ki, tam dayanmir, lakin bir cox hallarda psixoloji noqteyi-nezerden "qeyri saglam" xarakter dashiyir.
Ushaqliqda ailede, ya da sonra boyuk heyatda fiziki, seksual, emosional ve ya diger zorakiliqlara meruz qalmish insanlarda ashagidakilari mushahide etmek olar:
- Ozunu ashagi qiymetlendirme.
- Yuksek teshvish hissi.
- Aqressiya ve autoaqressiya (ozune yonelmish aqressiya, ozune nifret).
- Bashqa insanlarla semimi munasibetlerden qacma, tenhaliq.
- Tez-tez depressiv hal.
- İntihar haqda fikirler.
- Seksual meselelerle bagli narahatliq. Bir cox hallarda bele insanlar "seksual asililiqdan" eziyyet cekirler.
- Gunahkarliq hissi, bedbinlik, neqativ heyat yanashmalari.
- Diger insanlarla munasibetde asili olmaga meyillilik. Bele insanlara "saglam sevgi" munasibetleri qurmaq cox cetin olur. Zorakiliq gormush insanlara ele gelir ki, sevdiyin insanla munasibetde "norma" sevgiden ezab cekmekdir. Sevgi, xosh munasibetler onlarin ancaq xeyalidir.

Eger siz zorakiliga meruz qalirsinizsa, ne etmelisiniz?
Ozunuzu istenilen medeni ve qanuni vasitelerle mudafie etmeye calishin. Bunlar ne ola biler?
- Zeruri hallarda dovlet orqanlarina (Daxili İshler Nazirliyi ve diger nazirlikler) ve muvafiq mutexessislere muraciet ede bilersiniz.
- Bunun ucun ilk novbede ozunuzun huquqi savadinizi artirmaga calishin.
- Oz haqq ve maraqlarinizi diger insanlarla unsiyyetde derk etmeyi ve qorumagi oyrenmelisiniz (onlarin yashindan, medeniyyetinden, statusundan asili olmayaraq).
- Ozune inami berkitmek ve ozunuze hormet etmeye bashlamalisiniz.
- Xoshbext olmagi oyrenmeli, ozunuzu sevmelisiniz. Cunki zorakiligin insanda "oldurduyu" ilk hiss onun ozune olan sevgisidir. Bunun da neticesinde diger insanlari sevmeyiniz mumkunsuz olur. Ona gore de ilk olaraq ozunuze olan sevginizi berpa edin.

Zorakiliq neticesinde psixoloji travma alan insanlara psixoloqa muraciet etmelerini tovsiyye edirem. Bunun neticelerinden azad olmaq ve saglamliginizi berpa etmek ucun lazimdir. Oz berpaniza lazim olan guc ve vaxti serf etmeye erinmeyin. Seminarlar, treninqler, psixoloji konsultasiya, qadin krizis merkezleri ve s. tedbirlerde ishtirak edin. Bunlari edib, her birinden bir sheyler goturmelisiniz ki, ozunuzu tapasiniz, nece xoshbext ola bileceyinizi basha dushub, oz heyatinizi daha yaxshiya dogru deyishe bilesiniz.

Psixoloq
Nizami Orucov

/yeniavaz.com

(Anarim.Az - in Qadin Dunyasi Bolumu)