Anarim.Az teqdim edir

Hamilelik ve emizdirme dovru her bir qadin ve onun ailesi ucun cox cetin ve mesuliyyetli bir dovrdur. İshleyen ve ya tehsil alan qadinlarin bu dovrde mesuliyyetleri daha da artir. Ustelik bezi problemlerle de uzleshirler. Cunki, hamilelik vaxti qadinlar gergin ish rejiminde calisha bilmir, emizdirme dovrunde ise her 2–3 saatdan bir korpenin yaninda olmaq lazim gelir.

Bu cetinlikleri aradan qaldirmaq ucun dovletler analara bezi guzeshtler tetbiq edir, onlara xususi huquqlar verirler. Bu huquqlar emek, cinayet, aile ve s. mecellelerde oz eksini tapir.

Lakin teessuf ki, bezen analarin oz huquqlari ile bagli melumatlari olmur ve bezi ish yerlerinde onlarin bu huquqlari cox tez–tez pozulur. Bunlari nezere alaraq, biz Azerbaycan Respublikasinin Emek Mecellesinde hamile qadinlarin ve sud veren analarin huquqlari ile bagli bezi meqamlari oxucularimizin diqqetine catdiririq.

Tebii ki, ilk novbede, butun analari hamilelik ve dogusha gore verilen mezuniyyetler maraqlandirir. Korpelerini ana sudu ile qidalandiran analar gun erzinde bir nece defe ushaqlarinin yaninda olmalidirlar. Bununla elaqedar olaraq Emek Mecellesinde mezuniyyet dovru iki hisseye bolunur: dogushdan evvel ve dogushdan sonra.

Emek Mecellesinin "Hamileliye ve dogusha gore mezuniyyetler" adli 125–ci Maddesine esasen analara verilen bu mezuniyyet odenishlidir. Lakin onun muddeti mueyyen hallarda ferqli olur. Normal dogush zamani analara verilen mezuniyyetin muddeti dogushdan evvel 70 gun, dogushdan sonra ise 56 gundur. Amma dogushun cetin kecmesi (keyseriyye emeliyyati ve s. cetin sayilan hallar) ve iki ve ya daha cox ushagin dogulmasi kimi bezi xususi hallarda dogushdan sonraki mezuniyyetin muddeti 14 gun artirilir, yeni 70 teqvim gunu teshkil edir.

Kend teserrufati sahesinde calishan qadinlara ise hamileliye ve dogusha gore mezuniyyet, bu qadinlarin ishinin cetinliyine gore verilir. Bu, normal dogushda 140 teqvim gunu (dogushdan evvel 70 teqvim gunu ve dogushdan sonra 70 teqvim gunu), dogush cetin olduqda 156 teqvim gunu (dogushdan evvel 70 teqvim gunu ve dogushdan sonra 86 teqvim gunu), iki ve ya daha cox ushaq dogulduqda 180 teqvim gunu (dogushdan evvel 70 teqvim gunu ve dogushdan sonra 110 teqvim gunu) kimi verilir. Bezi mutexessisler yuxarida qeyd olunan vaxtlarin yeterli olmadiginideyirler. Cunki korpe 6 ayina qeder yalniz ana sudu ile qidalanmalidir.

Lakin qanunvericiliye istinad etmekle, bu problemden cixish yolu tapmaq mumkundur. Bele ki, adeten birinci il ishleyen ishcilere mezuniyyet haqqi 6 ay ishledikden sonra verilir, lakin "Emek mezuniyyetinin verilmesi qaydasi" Maddesine (Madde 131.) gore, emek muqavilesinin baglandigi vaxt nezere alinmadan ishin birinci ili ucun emek mezuniyyetinden qadinlar hamileliye ve dogusha gore — sosial mezuniyyetden bilavasite evvel, yaxud sonar istifade ede bilerler. Belelikle analar oz korpelerinin yaninda olmaq imkanini, hamileliye ve dogusha gore verilen sosial mezuniyyetden derhal sonar mezuniyyet goturerek, bir az da uzada bilerler.

Dovlet, korpesi olan analara 6 ay muddetinde ishe cixmamaq imkani yarada bilmese de, onlara bashqa guzeshtler edir. Bele ki, dovlet Emek Mecellesinin "Ushagin yedizdirilmesi ucun fasileler" Maddesinde (Madde 244) yash yarimina catmamish ushagi olan qadinlara ish vaxti erzinde istirahet ve yemek ucun verilen umumi fasileden bashqa, hem de ushagini yedizdirmek (emizdirmek) ucun elave fasileler verir. Bu fasilelerin heresi azi 30 deqiqe olmaqla, her 3 saatdan bir verilir.

Qadinin yash yarimina catmamish iki ve daha cox ushagi oldugu teqdirde ise her fasilenin muddeti en azi bir saat mueyyen edilir. Bu fasileler qadinin emek haqqindan cixilmir, onlar ish vaxtina daxil olur. Ona da diqqet yetirmek lazimdir ki, qanunvericilik bu fasilelerin en azi 30 deqiqe oldugunu deyir, yeni, eger siz ish yerinden uzaqda yashayirsinizsa, siz ishegoturenle raziliga gelib fasile muddetini uzada da bilersiniz. Emek Mecellesinin "Qisaldilmish ish vaxti" Maddesine (Madde 91) gore analar ishe cixdiqdan sonra ishegoturenden 36 saatadek qisaldilmish ish vaxtini teleb etmek huququna malikdirler. Bu haqdan analar ushaqlarinin yash yarimina qeder istifade ede bilerler. Bunlardan elave, dovlet hamilelere ve 3 yashinadek ushagi olan analara ishe duzelen zaman da boyuk guzeshtler edir. Emek Mecellesinin "Hamile ve 3 yashina catmamish ushagi olan qadinlarla emek muqavilesi baglanmasinin xususiyyetleri" Maddesinde (Madde 240) deyilir ki, hamile ve ya 3 yashina catmamish ushagin olmasi sebebi ile qadinla emek muqavilesinin baglanmasindan imtina etmek yol verilmezdir.

Bu qayda ishegoturenin muvafiq ishi (vezifesi) olmadigi, habele qadin emeyinden istifade olunmasina yol verilmeyen ish yerlerine ishe goturmekden imtina olunan hallara shamil olunmur. İshegoturen hamile ve ya 3 yashina catmamish ushagi olan qadinla bu sebeblere gore emek muqavilesi baglamaqdan imtina etdikde, qadin imtinanin sebebi barede ishegoturenden yazili cavab verilmesini teleb etmek huququna malikdir.

Emek muqavilesi baglamaqdan imtina edilmesinin sebeblerine gore qadin huququnun mudafie olunmasi ucun mehkemeye muraciet ede biler. Hamile qadinlarin ve 3 yashinadek ushagi olan analarin veziyyetinin xususiyyetlerine gore gece ishlerine, ish vaxtindan artiq ishlere, istirahet, ish gunu hesab edilmeyen bayram ve diger gunlerde ishe celb edilmesine, habele onlarin ezamiyyete gonderilmesine yol verilmir (Madde 242). Hamilelik dovrunde ish yerinde qadinlara qarshi telebler azaldilir ve ya onlar daha yungul ve saglam ish yerine kecirilir. Bele hallarda da onlarin esas vezifeleri uzre orta emek haqqi saxlanilir ve emek haqqinin azaldilmasina qadaga qoyulur.

Bu qaydalar yash yarimina catma sebeblere gore emek muqavilesi baglamaqdan imtina etdikde, qadin imtinanin sebebi barede ishegoturenden yazili cavab verilmesini teleb etmek huququna malikdir. Emek muqavilesi baglamaqdan imtina edilmesinin sebeblerine gore qadin huququnun mudafie olunmasi ucun mehkemeye muraciet ede biler. Hamile qadinlarin ve 3 yashinadek ushagi olan analarin veziyyetinin xususiyyetlerine gore gece ishlerine, ish vaxtindan artiq ishlere, istirahet, ish gunu hesab edilmeyen bayram ve diger gunlerde ishe celb edilmesine, habele onlarin ezamiyyete gonderilmesine yol verilmir (Madde 242).

Hamilelik dovrunde ish yerinde qadinlara qarshi telebler azaldilir ve ya onlar daha yungul ve saglam ish yerine kecirilir. Bele hallarda da onlarin esas vezifeleri uzre orta emek haqqi saxlanilir ve emek haqqinin azaldilmasina qadaga qoyulur. Bu qaydalar yash yarimina catmamish ushagi olan ve emek funksiyasini yerine yetirmekle yanashi, ushagini yedizdirmekde ve ya emizdirmekde cetinlik ceken qadinlara da aid edilir (Madde 243). Ele hallar da olur ki, ishegoturen ishcilerin ixtisari, seviyyesinin, ixtisasinin (peshesinin) kifayet derecede olmadigina gore ishcinin tutdugu vezifeye uygun gelmemesi, ozunun emek funksiyasini yerine yetirmemesi adi altinda hamile ve yaxud ushaqli anani ishden azad etmek isteyir.

Lakin dovlet, bu veziyyetde olan qadinlarin xususiyyetlerini nezere alaraq Emek Mecellesinin 79–cu Maddesinde bu sebeblerle hamile ve 3 yashinadek ushagi olan analarin ishden azad edilmesine qadaga qoyub. İsh yerlerinde huquqlarinin tapdanmasinin qarshisini ala bilmek ucun analarin ve hamile qadinlarin oz huquqlarini bilmesi cox vacibdir.

(Anarim.Az - in Qadin Dunyasi Bolumu)