“Qoshulub qacdim... dedi, seni ikinci arvad kimi saxlayiram...” - ARAShDİRMA

Xeber / Maraqli / Cemiyyet
11 Kasim 2017
2 468
0


“Qoshulub qacdim... dedi, seni ikinci arvad kimi saxlayiram...” - ARAShDİRMA
”11-ci sinifde oxuyurdum. Mektebin bitmesine bir nece ay qalmish gorurdum ki, qizlarla mektebden cixanda ucaboy ve yarashiqli bir oglan bizi izleyir. Gun kecdikce hemin oglan mende maraq dogurdu ve ona qarshi mueyyen hissler yaranmaga bashladi. Bir muddet sonra melum oldu ki, hemin oglanin da menden xoshu gelir. Artiq mektebin bitmesine sayili gunler qalirdi ve biz sevgili idik. Onu cox sevirdim. Axirinci derslerden behane ile qacaraq, onunla gizlice gorushurdum. Amma bu xosh gunlerimizin bitmesine az qalirdi. Bilirdim ki, mekteb bitdikden sonra daha onunla gorushe bilmeyecem. Baki kendlerinden birinde yashayirdim, cox muhafizekar ailem vardi. Hetta atam meni 9-cu sinifden sonra mektebden cixarmaq isteyirdi, amma birteher raziligini alib, oxumaga davam etmishdim. Valideynlerim deyirdi, mektebi qurtarandan sonra seni qohumlarimizdan biri ile evlendireceyik. Onlar dushunurdu ki, qiz ushagini tez ere vermek lazimdir. Men ise qetiyyen buna razi ola bilmezdim. Sevdiyim oglana dedim ki, elcilerini gonder bize, belke valideynlerim meni sene vermeye razi olar. Amma o, qetiyyetle bundan boyun qacirdi, dedi, onsuz da seni mene vermeyecekler. Yaxshisi budur, gel birlikde qacaq, sonra valideynlerin de bunu qebul edecek. Razi oldum. Meni kiraye tutdugu eve apardi. Dedi, indi oz evlerine apara bilmez, qoy bir az ara sakitleshsin, sonra meni valideynleri ile tanish edecek ve toyumuz olacaq”.

“Men evliyem, seni de ikinci aile kimi saxlayiram”


Bu hadiseni Ailem-Anarim.Az-a Gulnar Haciyeva (ad shertidir) danishir. Deyir ki, gunler, aylar kecmesine baxmayaraq, qoshulub qacdigi shexs onu ne valideynleri ile tanish edirdi, ne de toy olurdu: ”Artiq hamile idim. Amma fikir verirdim ki, nese mene qarshi soyuq davranir. Getdikce eve de gelmemeye bashladi. Hardasa bashqa yerde qalirdi. Sebebini oyrenmek istedikde bir behane ile ustume qishqirir, hetta el qaldirirdi. Bele mubahiselerin birinde ise dedi ki, men evliyem, ushaqlarim da var, seni de ele-bele, ikinci aile kimi saxlayiram. Xoshun gelir, qebul ele, gelmir, cix get. Men hara gede bilerdim? Valideynlerim artiq meni bir ovlad kimi silmishdi oz heyatlarindan. Qacandan sonra anama zeng vurdum, dedi ki, bizim sen adda ovladimiz yoxdur, bir daha bizi axtarma, atanin papagini yere soxmusan...

Bir nece ay sonra Gunel dunyaya geldi. Sevdiyim, ugrunda valideynlerimi qurban verdiyim adam hec oz ovladina atasi oldugu barede sened de vermeye razi olmadi. Bizi atib getdi. Hazirda Gunelin 5 yashi var, men onu ozum satici ishleyerek saxlayiram. Qizimi senedi olmadigi ucun bagcaya da qoya bilmirem, elece qonshularin umidine buraxib cixib gedirem ishe...”

Danilmaz heqiqetdir ki, Gulnarin bashina gelenler bir cox xanimin bashina gelir.

Ushagin atasinin kimliyi ele de ehemiyyetli deyil...


Qadinlar bir cox sebebler neticesinde qeyri-resmi nikaha sovq edilir ve neticede ozleri de, dunyaya getirdikleri ushaqlar da xeyli problemlerle qarshilashirlar. Amma ele qadinlar da var ki, bu secimi konullu edir. Hetta bir cox meshhurlar qeyri-resmi nikahdan ushaq dunyaya getirirler. Onlardan bu haqda sorushanda ekseriyyeti deyir ki, aile qurmaq yox, sadece bir ovlad sahibi olmaq isteyirler. Yeni onlar ucun ushagin atasinin kimliyi ele de ehemiyyet dashimir...

Maraqlisi ise budur ki, bu cur dushunen ve hereket eden qadinlar cemiyyet terefinden de hec bir qinaga tush gelmir, sanki adi hal kimi qarshilanir. Halbuki evveller neinki bu hereketi etmek, hetta danishmaga bele, hec kim ozunde cesaret tapmazdi.

Bes goresen hazirda cemiyyetde bu kimi hallar niye artir? Qeyri-resmi nikaha, kiminse ikinci heyat yoldashi olmaga sebebiyyet veren psixoloji meqamlar hansilardir? Huquqi qaydada bu meseleler nece tenzimlenir ve qanunsuz nikah neticesinde dogulan ushaqlar hansi problemlerle qarshilashirlar? Resmi nikahi yox, dini nikahi esas sayanlar fikirlerinde haqlidirmi? Ailem-Anarim.Az bu suallara mutexessislerle aydinliq getirmeye calishib.

Dovlet Statistika Komitesinden verilen melumata gore, resmi qeyde alinmamish nikahda olan qadinlar terefinden dogulan ushaqlarin sayi 2015-ci ilde 24 038 olub. 2016-ci ilde ise bu reqem artaraq 26 288-e yukselib.

Aile mecellesinin 45.1 bendine esasen, ushaq aralarinda nikah olmayan shexslerden olduqda ve valideynlerin birge erizesi ve ya ushagin atasinin erizesi olmadiqda, ataliq ushagin valideynlerinden birinin, ushagin qeyyumunun (himayecisinin), ushagi saxlayanin, habele ushaq yetkinlik yashina catdiqda onun ozunun erizesi esasinda mehkeme qaydasinda mueyyen olunur. Bu zaman mehkeme ushagin konkret shexsden toremesi ile elaqedar istenilen subutun moteberliyini nezere ala biler.

Hemcinin mecellenin 46.3 bendine esasen, ushaq nikahi olmayan anadan olduqda ve ataligin mueyyen olunmasi barede valideynlerin birge erizesi ve ya mehkemenin qetnamesi olmadiqda, dogum haqqinda shehadetnamede ushagin atasinin soyadinin evezine ananin soyadi yazilir. Ushagin atasinin ve babasinin adi ushagin anasinin gosterishi uzre yazilir.

“Ushagi tulla, gel, seni qebul edek”

Anarim.Az
bildirir ki, mesele ile bagli ailem-Anarim.Az-a danishan “Temiz Dunya” Qadinlara Yardim İctimai Birliyinin sedri Mehriban Zeynalova deyir ki, qeyri-resmi nikahlarin kokunde dayanan sebeblerden biri ve en esasi emlak meseleleridir: “Yeni emlak meselelerinde qarshi teref ozunun pulunu, emlakini sigortalamaq isteyir. Bununla yanashi aliment meselesi de var. Amma ovladlarini, xanimin heyatini tehluke altinda qoymaqdan cekinmirler”.

Birlik sedri qeyd edir ki, bezi hallarda ovladlarin qeyri-resmi nikahina gore valideynler de gunahkardir: “Bezi valideynler qizlarindan qurtulmaq ucun resmi nikahin olmamasina regmen, onu evlendirirler. Dini nikahi esas gotururler, hesab edirler ki, en vacib budur. Allah qarshisinda bu halaldir. Ve sonraki proseslerde hemin adamlar hec ovladlarina ve nevelerine yaxin durmurlar. Tez-tez eshidirik deyirler ki, ushagi tulla, gel, seni qebul edek. Qadinin ozunun telesik ere getmesi ve qanuni prosedurlarin onun ucun ehemiyyetli olmamasi fakti da var. O fikirleshir ki, getdiyi yerde her sheye sahib olacaq. Bu hal onlarin nikahinin mohkemliyine manecilik toretmir. Bezi hallarda oglanlar da manipulyasiya ile meshgul olur. Onlar deyir ki, resmi nikah neyine lazimdir, bizim sevgimiz resmi nikahdan, bir kagizdanmi ibaretdir? Bu cur sozlerle qizi aldadir, hisslerinden sui-istifade edirler.

“2 min manat pul olmalidir ki, ataliq fakti mueyyen olunsun”

M.Zeynalova deyir ki, qanunvericiliye gore, hetta resmi nikah olmadiqda bele, ataliq fakti mueyyen olduqda shexs aliment ala biler. Amma bezen kishiler ushagin ondan olmasini inkar edirler: “Bezen atalar boyun qacirir ki, menim ovladim deyil. Ataliq faktini mueyyen etmek ucun de mueyyen rusum lazimdir. O rusum da ucuz deyil. Haradasa 2 min manatdan coxdur. Hessas veziyyetde olan qadinin o rusumu odeyib ataliq faktini mueyyen etmek imkani mehdud olur. Bezi hallarda bioloji testden kecmek ve sonradan ataya bunu odetdirmek olur. Amma xanim ataliq faktini mueyyen ede bilmeyende aliment almaq huququndan mehrum olur. Eger uzun muddet bir yerde yashasaydilar, birge elde etdikleri geliri beraber bolerdiler. Amma qeyri-resmi nikahda bunu subut etmek cox cetindir”.

“Belke ne vaxtsa ureyine merhemet dusher...”


M.Zeynalovanin sozlerine gore, bele faktlar ortaya cixanda ushaqlarin senedleshme ishinde problemler yaranir: “Qadinlar cox vaxt istemir ovladi haqqinda “atasiz” deyilsin. İllerle sened gozleye bilirler ki, belke ne vaxtsa kishi insafa geler, ureyine merhemet dusher, ushaga ataliq verer. Bezen olur ki, 5-6-7 yashli ushagin senedi olmur. Bu zaman o, mektebden yayinir, bagcaya getme imkaninda mehdudiyyetler yaranir. Eslinde problem muhitdedir. Bir cox hallarda biz ozumuze yox, kishiye guvenmeye calishiriq. Onun bizi saxlamasini isteyirik. Qadin oz ayagi ustunde durmagi bacarmalidir. Ona gore de kim oldu ere gedek, esas odur yanimda kishi olsun, meni temin elesin deyib, bu addimi atmaq olmaz”.

“Qadin ushagi dunyaya tek getirmir...”


Aile, Qadin ve Ushaq Problemleri uzre Dovlet Komitesinin İnformasiya ve Analitik Arashdirmalar shobesinin bash meslehetcisi Aynur Veyselova deyir ki, qeyri-resmi nikahda olan qadinlarin deqiq statistikasi yoxdur: “Amma biz diger melumatlarla bunu esaslandira bilirik. Meselen, resmi nikahda qeydiyyata alinmamish qadinlar terefinden dunyaya getirilen ushaqlarin sayi ile. Bu sayin ozu qeyri-resmi nikahlar barede deqiq de olmasa, tesevvur yaradir. Burada da iki meqam var. Biri var her iki valideynin erizelerine esasen Edliyye Nazirliyinin qeydiyyat shobelerinde qeyde alinan ushaqlarin sayi. Resmi qeydiyyatda deyil bu qadin, amma eyni kishiden ikinci, ucuncu ushagi dogulur. Onlar normal ailedir, firavan yashayirlar ve sair. Dini nikahlari var, sadece resmi nikahlari yoxdur. Hansisa obyektiv, subyektiv sebeblerden senedleri hazir olmayib, yaxud resmi muraciet etmeyibler. Diger meqam ise tek ananin erizesi ile Edliyye Nazirliyinin qeydiyyat shobelerinde qeyde alinan ushaqlarin sayi ile baglidir. Beli, bu mesele bizi daha cox narahat edir. Eslinde, her iki hal duzgun deyil. Cunki aile qurulursa, mutleq resmileshdirilmelidir. Resmi nikah ailenin umde esasidir. Ve bu resmi nikah hem de ailenin huquqi prosedurlardan kecmesi ucun bir nov vacib olan seneddir. Dogulan ushaga shehadetname alinmasi, ev alqi-satqisi, bashqa olkelere gedende, istenilen huquqi prosedurlar zamani resmi nikah qadin ve kishi ucun vacibdir. Amma tek ananin erizesi esasinda qeyde alinan ushaqlarin sayi daha narahatedici meqamdir. Meselen, qadin bir kishi ile qeyri-resmi yashayir, onun ikinci ailesi ola biler. Yaxud her ikisi subaydir ve qeyri-resmi bir yerde yashayirlar ve bu munasibetler neticesinde ushaqlar dunyaya gelir. Bir cox halda atalar Edliyye Nazirliyine muraciet etmir ve analar tek muraciet edir”.

A.Veyselovanin sozlerine gore, komite bu sahede maariflendirme ishlerini davam etdirir: “Xususile regionlarda maariflendirme ishlerine daha cox ehemiyyet verilmelidir. O cumleden bu maariflendirme ishleri tekce qadinlar yox, hem de kishiler arasinda aparilir. Cunki qadin ushagi dunyaya tek getirmir. Burada kishinin de mesuliyyeti var. Qeyri-resmi yashasalar da, o, ushagin atasidir. Ve ata olaraq onun da qarshisinda ushagin sosial mesuliyyeti var”.

“Bir ushagim olsun, bashqa hec ne lazim deyil”

Psixoloq Vefa Reshidova problemin psixoloji meqamlarina aydinliq getirerek deyir ki, qeyri-resmi nikahlarin coxalmasi, yaranmasi, umumiyyetle, bu qeder normal shekilde qebul olunmasi bir az teqlid formasi dashiyir: “Misal olaraq deyirem ki, xanimin refiqeleri var. Artiq bunlarda bir teqlid sheklinde hal yaranir ki, o, bunu edirse, men niye etmeyin? O, azad yashayirsa, men niye yashamayim? Bu cur insanlarin dushuncesinde, psixologiyasinda azadliq eshqi durur. Eslinde bunu azadliq adlandirmaq absurddur. İnsan bashqa cur de azad ola biler. İnsan aile qurursa, bu o demek deyil ki, azadliqdan mehrum edilib. Amma ekser xanimlarin dushuncesinde bele bir fikir dayanir. Men qanuni, resmi aile qursam, azadligim elden gedecek, heyat yoldashim mene hec ne etmeye icaze vermeyecek. Ondansa qeyri-resmi aile qurum, bir ushaq da dunyaya getirim, bu shekilde de yashayim, hec kim mene hec ne demesin. Dushunceye baxin. Burada ne qeder psixoloji sarsinti var”.

Psixoloq bildirir ki, bu cur dushunceye sahib olanlar zamaninda ailesinden travma alan insanlardir: “Atasi ile anasinin munasibetlerini o qeder desteklemeyen, ushaqliq zamani travma alan, aile ile bagli neqativ dushuncede olan insanlardir. Yeni burada o qeder psixoloji meqam var ki, sadalamaqla bitmir. Yaxud da bele bir fikir var - bir ushagim olsun, mene heyatda hec ne lazim deyil. Bu, muveqqeti bir heyat ucundur. Bir xanim 7-8 il bele heyata doze biler. Hemin o 7-8 ili qeyri-resmi nikahda olmaq, yaxud hansisa kishinin ikinci xanimi olmagi secmek qadin ucun cox cetindir. Yeni gozel yashayim, gezim, rahat olum, bir ushagim var, ushaq da boyuyecek kimi sethi fikirler yuruden insanlar bu fikirde olur. Baxsaniz, hemin fikirleri yuruden xanimlarin etrafi da, refiqeleri de eyni dushuncede, eyni strategiyadadirlar. Teqlid dediyim budur”.

“Hemin ushaqlar da ata, baci, qardash isteyir...”

V. Reshidovanin fikrince, ciddi munasibetden qorxan, ehtiyat eden qadinlar qeyri-resmi nikahdan cekinmirler: “Bu, bir az da munasibetlerden qorxan xanimlar ucundur. Ciddi munasibetlerden qorxan, ehtiyat eden xanimlar esasen bele hallar yashayirlar. Cunki onlar uzerlerine mesuliyyet goturmekden ehtiyat edirler. Ele insanlar var ki, bu sheylerden uzaqlashirlar, mental deyerlere gulurler, laga qoyurlar ki, eshshi, o qaldi kecmishde. Xeyr, bu, bele deyil. Mental deyerler her zaman bize dogru istiqameti gosterib. Burada esas meqamlardan biri de ozguvensizlikdir. Xanimlara uzumu tutub deyirem ki, ozunuze inanin. Demeyin, yashim 30-u kecib. Meni bundan sonra kim alacaq deyib, kiminse ikinci heyat yoldashi olmayin. Hemin munasibetden dogulan ushaqlarin da ne hiss etdiyini bilmek lazimdir. O da aile - ata, baci, qardash isteyir. Bir xanim maksimum 10 il xoshbext yashayacaqsa, bir ushaq omur boyu eziyyet cekecek. O, qardashsiz, bacisiz, cox cetin bir heyat yashayacaq”.

“Dini nikah kesilmesinin qarshisini almaq lazimdir”


Bezi hallarda resmi nikaha yox, dini nikaha ustunluk verilmesi ile bagli meqamlara munasibet bildiren dini ekspert Elshad Miri deyir ki, peygemberin dovrunde dini nikah ve yaxud da dini olmayan nikah anlayishi yox idi ve hec bir zaman da olmayib: “Bu dini nikah anlayishi cox sonralar aile mecellesi turk diline tercume olunub, qebul edilenden sonra ortaya cixib. Orada da eslinde dini nikah deyil, kilse nikahindan sohbet gedirdi. Ona gore de turkcede tercumeden imam nikahi, dini nikah altinda gundeme getirilib. Eslinde bizde İslamda bir nikah var - onun adina da eqd deyirler. Bu eqd ise Azerbaycan qanunvericiliyinde bir termin olaraq gunumuzde de olan meseledir. Eqd zamani terefler ve onlarin shahidleri olur, raziliq olur ve bu eqd elan olunur. Eqd olanda her iki terefin huquqlari qorunur. Amma bugunku dini nikah altinda heyata kecirilen nikahlarda qadinin haqqi qorunmur. Aliment meselesi yoxdur. Cunki dini nikah adi altinda bize sirinan nikahi baglayanlar Allahin yer uzundeki numayendeleri, temsilcileri deyiller. Allah onlara bu barede xususi vezife vermeyib. Ona gore de men bu aspektden yanashib deyirem ki, huquqi senedi olan, dovlet terefinden taninan her iki terefin, hem qizin, hem oglanin huquqlari qebul olunan resmi dovlet qeydiyyatindan kecmeye teshviq etmek lazimdir. Ve bununla dini nikah kesilmesinin qarshisini almaq lazimdir”.

***

Aparilan kicik arashdirmadan da belli oldu ki, bezen cemiyyetde mueyyen stereotiplerin deyishmesi, bezen de qadinlarin bilgisizliyinin neticesi olaraq qanunsuz nikahlar gunumuzun aktual problemi olaraq qalir. Neticede onlarin ozleri ile beraber ushaqlari da bir cox qanunsuzluqlarla, haqsizliqlarla qarshilashirlar. Oz real huquqlarini teleb etmekde aciz qalirlar. Yaxshi olar ki, aidiyyati qurumlar terefinden daha tesirli mexanizmler tetbiq olunaraq qeyri-resmi nikahlarin qarshisi alinsin ki, gunahsiz ushaqlar kimlerinse mal-mulk herisliyinin qurbanina cevrilmesin.

Evvelki Xeber Novbeti Xeber


Geriye Qayit

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023