Niye bezilerimiz utancagiq?

Maraqli / Psixologiya / Saglamliq
04 Temmuz 2019
1 048
0


Niye bezilerimiz utancagiq?
Bezi insanlar ucun qonaqliqda qaynayib-qarishmaq ve ya auditoriya qarshisinda cixish etmek cox cetindir. Bes niye bezileri bu qeder utancaq olur?

Qonaqliqda adamlara qaynayib-qarishmaq hissi sizi utandirirmi? Ve ya bir otaq dolu adam qarshisinda teqdimat kecirmek?

Eledirse, siz tek deyilsiniz.

Akindele Michael utancaq ushaq olub. Boyuduyu Nigeriyada o, vaxtinin coxunu valideynlerinin evinde kecirirmish. Valideynleri ise eksine, hec utancaq olmayiblar. O inanir ki, evden cole cixaraq boyumeyi utancaqligi ile bagli olub. Haqlidirmi?

London Kings Kollecinden inkishaf eden davranish genetikasi uzre professor Thalia Eley-e gore, qismen he.

"Bize ele gelir ki, utancaqliq temperament xususiyyetidir ve temperament ise, xasiyyetin onunu kesen bir maneedir," o deyir.

"Azyashli ushaqlar yadlarla unsiyyet quran zaman boyuklerle nece rahat sohbet etdiyini goruruk."

O soyleyir ki, utancaqligin yalniz 30%-i genetika ile baglidir ve qalani etrafa reaksiyadan asilidir.

Utancaqligin genetikasi haqqinda bildiyimiz sheylerin ekseriyyeti, esasen bir-birlerinin mukemmel genetik sureti olan eyni yumurta ekizleri uzerinde aparilan arashdirmalardan elde olunub.

Bu cur arashdirmalarda eyni yumurta ekizleri eyni genlerin ancaq yarisini dashiyan ferqli yumurta ekizleri ile muqayise edilib.

Utancaqligin 70%-i etraf-muhite reaksiya ile baglidir

Oten son onillikde genetik variantlarin xasiyyet ve eqli saglamliga tesirini axtarib tapmaq ucun Eley kimi alimler DNT-ye baxmaga bashlayiblar.

Her bir individual genetik variantin xirda tesiri var, amma onlara minlerle variantda umumi shekilde baxildiqda tesir daha cox nezere carpir. Hetta genlerin utancaqliga tesiri de tecrid edilmemelidir.

"Sohbet bir, on ve ya yuz genden yox, minlerle genlerden gedir," Eley deyir.

"Bir ushagin her iki valideyninin genomunu dushunun. Orada yuz minlerle muvafiq genetik variasiyalar yerleshir."

Bu cur xususiyyetlerin inkishafinda etraf-muhitin rolu daha vacibdir, o deyir. Ve genetika ile bagli en marali sheylerden biri de budur ki, o, bizi etraf-muhitdeki esl verdishlerimize uygun olan sheylere meylli edir.

Meselen, bur utancaq ushaq oyun meydancasinda hec kime qarishmamaga, kenarda dayanaraq oynayan ushaqlara baxmaga ustunluk verer. Bu ise hemin ushaga tek qalaraq rahatliq hissi ashiladigi ucun onlarin verdishine cevrilir.

"Bu yalniz genler ve yalniz etraf-muhitin tesiri deyil, her ikisi tesir edir. Ve her ikisi birlikde ishleyir," Eley deyir.

"Dinamik bir sistemdir. Bununla mubarize aparmaq usullarini oyreden psixoloji terapiyalar vasitesile deyishilmek mumkundur."

Utancaq ushaq oyun meydancasinda tek qalmaga meylli olur ve tek qalmaq ona rahat gelir

Bes utancaqliq pis sheydirmi?

Londonda yerleshen Heyecanla bagli Pozuqluqlarive Travma Merkezinin klinik psixoloqu Chloe Foster soyleyir ki, utancaqliq ozluyunde umumi ve normal haldir ve sosial telasha cevrilmedikce hec bir problem yaratmir.

Foster-in mualice etdiyi insanlar ona, "gormeli olduqlari bir cox ishi gormedikleri" zaman muraciet edirler. Buraya ish yoldashlari ile sohbet ede bilmemek, sosiallashma cetinlikleri, bashqa insanlar terefinden muhakime ve ya yanlish deyerlendirilmek dushuncesinden dogan hallar daxildir.

Eley insanlarda utancaq xasiyyetin formalashmasinda tekamulun de rolu oldugunu deyir.

"Misal ucun, qrupda etrafi gezen ve yeni qruplarla tanish olan insanlarin olmasi faydali oldugu qeder, riske qarshi ehtiyatli davranan, tehlukeni sezen ve ushaqlari qorumaga maraqli olan insanlarin olmasi da zererli deyil."

O soyleyir ki, utancaqliq ve ya sosial telasha malik insanlar ucun en effektiv psixoloji terapiya koqnitiv davranish terapiyasidir (CBT). Bu terapiya insanlarin dushunce ve davranish terzlerinde deyishiklik yaratmaga calisharaq ishleyir.

Mutexessislere gore, nitqinize deyil, otaqdaki insanlara koklenmekle heyecaninizi azalda bilersiniz

CBT neqativ dushunceleri mueyyenleshdirmekle yanashi, deyeceyimiz sozleri tekrarlamaq, goz kontaktindan yayinmaq kimi mueyyen davranishlarin bize komek edeceyini anlamagimiza destek olur.

"Adeten bizi bir tedbir esnasinda da ve tedbirden sonra da sixan xirda bir meqam olur," Foster deyir.

Bezen utancaqliq ucbatindan ictimai cixish etmekde cetinlik ceken insanlar cixishdan evvel ozlerini en yuxari standartlara kokleyirler, o izah edir.

"Onlar dushunurler ki, sozleri son derece dogru teleffuz etmek mecburiyyetindedirler... ve ya son derece maraqli olmalidirlar ve her kesin diqqeti onlara kesilmelidir."

Eger oz uzerilerindeki tezyiqi azaltsalar, cixishlarinda qisa fasileler etseler, bu narahatligin bir hissesini yox etmish olarlar.

Diger bir shey ise oz daxiline yox, etrafda bash verenlere fokuslanmaqdir. Ozune deyil, tamashacilara koklenerek agzindan tesadufen cixan sehv sozun tesirine dushmek ehtimali cox ashagidir.

O hem de, ozunuzu yeni veziyyetlere aciq olmaga hazirlamagi teklif edir.

"Ozunuzu sosial veziyyetlere ne qeder cox hazirlasaniz, bir o qeder ozuneinamli olacaqsiniz," o soyleyir.

"Amma sosial veziyyetlere ferqli yolla yanashmagi unutmayin."

Bu ise terzinizi deyishmek demekdir. Sosial veziyyetlerde en cox neden cekindiyinizi ozunuze sual edin.

Cansixici gorunmekden narahatsiniz? Yoxsa danishmaga sozunuzun biteceyinden? Narahatliginiz haqqinda ne qeder cox melumatli olsaniz, onu o qeder sinaga ceke bilersiniz.

Shexsiyyetin psixologiyasi uzre arashdirma aparan California Davis Universitetinin doktorantura telebesi Jessie Sun vurgulayir ki, utancaqliq ve introvertlik eyni shey deyil.

Qerb medeniyyeti goz kontakti qurmagin ehemiyyetini ireli surur, amma bu, butun medeniyyetlerde eyni mena dashimaya biler

O, insanlarin tez-tez introvertliyi introspektiv ve ya fikirleri oxumaga maraqli kimi izah etdiklerini deyir ve izah edir ki, psixoloqlar bu hisseni tecrubelere aciqliq kimi qiymetlendirerek shexsiyyetin ferqli olcusu kimi gorurler.

Utancaq insanlar adeten introvert olurlar, amma utancaq olan ekstrovertler de az deyil. Ve utancaq olmayan introvertler de var ki, teklikden zovq alirlar.

Sun, "xoshbextliyi en guclu mueyyenleshdiren faktorlardan biri xasiyyetdir ve ekstorvertkiyin rifah ile xususi guclu elaqesi var," deyir.

"Ekstorvert insanlar heyecanli, shovqlu ve shen hisleri yashamaga maraqli olduqlari halda, introvertler hemin hissleri tecrubeden kecirmeyi cox sevmirler," o soyleyir.

Bes introvertlet hemin ruh yuksekliyi ve sevinci ekstovert kimi davranaraq yashaya bilerlermi?

Sun ve hemkarlari bununla bagli bir sinaq heyata keciribler. Onlar insanlardan bir hefte ekstrovert kimi davranmagi isteyibler. Bir hefte utancaq biri ucun cox uzun muddetdir.

"Biz onlardan mumkun qeder cesaretli, danishib-gulen, yolayaxin, aktiv ve ozuneinamli olmagi istedik," o deyir.

Onlar, kifayet qeder ekstrovert olan insanlarin daha da artiq ekstovertlik numayish etdirerek ozlerini daha cox pozitiv emosiyalarla yuklenmish ve "tebii" hiss etdiklerini mueyyenleshdiribler.

Lakin introvert olan insanlarin pozitiv emosiyalarinda deyishiklik olmadigini ashkarlayiblar. Ve son derece introvert olanlar ozlerini daha yorgun hiss edibler ve daha cox neqativ emosiya ile yuklenibler.

Ekstrovertleri pozitivlik ve rifah daha da xoshbext edir, introvertler ise "suni" ekstoverlik bele, enerjisiz hala salir

"Mence,- Sun deyir, -introvert ve ya utancaq insanlardan bir hefte ekstrovert kimi davranmagi xahish etmek duzgun olmaya biler, amma onlar bezen ekstrovert kimi davrana bilerler."

İster utancaq olsun, isterse yox, etraf-muhitin rolunun ehemiyyetini aydindir, bes tebii introvertlere medeniyyet nece tesir gosterir?

Birleshmish Shtatlarda ekstovertlik, ozuneinamli davranish introvertlikden daha yaxshi qiymetlendirilir. Arashdirmalarda mueyyen olub ki, Yaponiya ve Cin de daxil olmaqla Asiyanin bezi hisselerinde sakit ve temkinli davranish boyuk hormetle qarshilanir.

Goz kontakti da olkeden-olkeye deyishir. Ball Dovlet Universitetinin Asiya elmleri uzre teqaudcu professoru Kris Rugsaken deyir ki, "goz kontakti Qerbde yuksek qiymetlendirildiyi halda, Asiya ve Afrika kimi medeniyyetlerde hormetsizlik elameti sayilir.

"Bir kesle ne qeder az goz elaqesi qurursansa, hemin adama o qeder hormet edirsen."

Bu medeni ferqlere baxmayaraq, Sun, arashdirmalarin bashqa shey gosterdiyini deyir.

Ekstroverlet butun medeniyyetlerde ozlerini daha xoshbext hiss edirler. İntrovertliyin hormetli sayildigi olkelerde ise xoshbextlik seviyyesi ashagidir.

Arashdirmalar ekstorvertlerin dunyanin her yerinde xoshbext oldugunu dese de, introvertlik hec de neqativ sayilmamalidir.

"İntrovertliyi sagalmaga ehtiyaci olan xestelik kimi dushunmeyin," - Susan Cain ozunun "Sakit: İntrovertlerin Gucu" adli kitabinda deyir.

"Mukemmel cixish etmek ile mukemmel ideyalara sahib olmaq arasindaki nisbet sifira beraberdir."

Evvelki Xeber Novbeti Xeber


Geriye Qayit

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023