İnsan bedeni ile bagli 20 heyretamiz fakt
Saglamliq
10 Agustos 2022
1 534
0
İnsanlarin korbagirsaqlarina qarshi munasibetleri hec de yaxshi deyil ve ona milyon iller evvel oz funksiyasini itirmish, insan bedeni uzerinde hec bir effekti olmayan beden uzvu kimi yanashirlar. Onun ishinin yalniz tesadufen infeksiyaya yoluxmaq ve appendisite sebeb olmaq oldugunu dushunurler. Lakin son zamanlar edilmish arashdirmalara gore korbagirsagin hezm fuksiyasini yerine yetirmeye komek eden bakteriyalar ucun elverishli oldugu ashkar edilmishdir. Bakteriyalar korbagirsaqdan bagirsaqlarin shiddetli fealiyyetine fasile vermek, coxalmaq ve bagirsaqlarda yashayan bakteriyalarin sayinin azalmasinin qarshisini almaq meqsedile istifade edirler. Ona gore de korbagirsaginiza hormetle yanashin.
Boyuk olculu molekullar
Etrafimizdaki her shey molekullardan teshkil olunub. Bunlarin hamisi oksigen molekulu kimi sade atom cutlerinden tutmush murekkeb uzvi strukturlara qeder olculerine gore ferqlenirler. Tebietdeki en boyuk molekul ise insan bedenindedir ve bu 1-ci xromosomdur. Normal insan huceyresi her birinin nuvesinde cox uzun DNT molekulu olan, 23 cut xromosoma sahibdir. 1-ci xromosom kodlashdirilan informasiyani saxlamaq ucun texminen 10 milyarda yaxin atomdan teshkil olunmush en boyuk molekuldur.
Atomlarin sayi.
Anarim.Az yasilelm.com-a istinaden bildirir ki, insan bedenini emele getiren atomlarin sayina nezer yetirmeden onlarin ne qeder balaca oldugunu qavramaq cetindir. Orta yashli bir insanin bedeninde 7 000 000 000 000 000 000 000 000 000 atom var.
Bedendeki tuklerin azalmasi
İnanmaq cetin olsa da insan bedenindeki tuklerin sayi bir shimpanzenin bedenindeki tuklerin sayi ile eynidir. Ferq ondadir ki, insan bedenindeki tuklerin faydasi yoxdur ve goze carpmayacaq derecede nazikdirler. Qoruyucu tuklerimizi neye gore itirdiyimiz hele de deqiq belli deyil. Bele ehtimal olunur ki, onlar ibtidai insanlarin daha rahat qizinmasina ve ya bit ve gene kimi parazitlerle mubarize aparmaga komek edirdi. Hetta ecdadlarimizin heyat sheraitinin qismen su ile elaqeli olmasi da bunun sebebi ola biler. Buna baxmayaraq en mentiqli fikir insanlarin cengelliklerden savannalara koc etdiyi zaman daha cox birge emeye ehtiyaclarinin olmasi hesab olunur.
Heyvanlar birge fealiyyet ucun nesil artirdiqlari zaman onlar getdikce oz balalarina benzeyirler. 1950-ci illerde bashlamish ve 40 il davam etmish maraqli eksperimentde ehlileshdirilmek meqsedi ile tulkulerin nesli artirilib. Bu period erzinde tulkulerin yetkin ferdleri vaxtlarini oynamaqla keciren, ev heyvanlarina benzer, ashagi eyilmish qulaqlari, dik quyruqlari ve xalli derileri olan bala tulkulere benzemeye bashlayirlar. İnsanlarda da eynile bala meymunlarin bezi xususiyyetleri movcuddur: boyuk bash, balaca agiz ve nezere carpmayacaq derecede nazik tukler.
"Biz-biz tukler"
Derinin urpeshmesi bize ecdadlarimizdan qalma xususiyyetdir. Bu hadise tuk follekulundaki xirda ezelelerin yigilmasi ve tuklerin qabarmasi ile bash verir. Xezderililerde bu hadise tuklerin qabararaq derinin daha rahat nefes almasina komek etse de nazik tuklu insan bedeninde derinin qeribe gorunmesine sebeb olur.
Qorxdugumuz ve ya emosional bir shey xatirladigimiz zaman tuklerimizin biz-biz oldugunu hiss edirik. Ekser memeliler tehluke hiss etdikleri zaman daha boyuk ve tehlukeli gorunmek ucun tuklerini qabardirlar. İnsanlarin da heyvanlar kimi mudafie xarakterli tuklerini qabartmaq xususiyyetine sahib olub, lakin daha once de dediyimiz kimi bu xususiyyet artiq insan bedeni uzerinde oz effektini itirmishdir. Biz helede tuklerin biz-biz olmasini hiss etsek de vizual netice elde etmirik.
Kosmik travma
Eger elmi fantastik filmlere inansaq, kosmik gemiden xususi geyimsiz aciq kosmosa dushen insanin bashina dehshetli sheyler gelir. Lakin bu absurd bir fikirdir. Mumkundur ki, bedeninizin daxilindeki havanin genishlenmesi ile diskomfort hiss edesiniz, amma bunun hollivud filmlerindeki kimi beden hisselerinin parcalanmasi ile hec bir elaqesi yoxdur. Vakuum muhitinde maye halinda olan maddeler qaynamasina baxmayaraq sizin qaniniz qan-damar sisteminin tezyiqi altinda oldugu ucun hec bir problem ortaya cixmayacaq. Hemcinin, kosmosda temperaturun cox soyuq olmasina baxmayaraq, beden temperaturunuz suretle ashagi dushmez. Termoslarin qurulushundan da bildiyimiz kimi vakuum guclu izolyatordur.
Praktiki olaraq aciq kosmosda sizin olumunuze sebeb ola bilecek yegane shey havanin olmamasidir. 1965-ci ilde NASA-nin vakuum kamerasinda telim kecerken skafandrda sizinti meydana gelmishdir. Heyatda qalmagi bacaran qurban 14 saniye erzinde hushunu itirmemishdir. Sag qalma muddetinin ne qeder oldugu deqiq bilinmese de, bunun 1 ve ya 2 deqiqe oldugu ehtimal edilir.
Atomlarin cokmesi
Bedenimizi teshkil eden atomlar boshluqlardan ibaretdit. Bu qeder cox sayda olmalarina baxmayaraq boshluqlar olmasa bedenimizin hecmi olduqca kiciler. Atomun esas hissesini teshkil eden nuve o qeder kicik olculudur ki, onun olcusunu sarayin icindeki milceyin olcusu ile muqayise etmek olar. Eger atomlarda olan boshluqlar yox edilse, insan bedeni terefi 0.002 santimetr olan kubun icine sigar. Neytron ulduzlar bu cur sixilmaya meruz qalmish maddeden teshkil olunmushdur. Neytron ulduzlarin 1 kub santimetri 100 milyon ton agirligindadir. Bir neytron ulduzu guneshden daha agir olmaqla beraber, texminen 384 km2 saheni ehate edir.
İteleme quvvesi
Maddeni teshkil eden atomlar hec vaxt bir-birine toxunmur. Atomlar ne qeder yaxinlashsa, elektrik yukleri arasindaki iteleme quvvesi o qeder coxalir. Bu 2 guclu maqnitin eyni qutblerini yaxinlashdirmaga calishmaq kimi bir sheydir. Bunu hetta eshyalarin bir-biri ile elaqesine de aid etmek olar. Stula oturdugunuz zaman ona toxunmursunuz, atomlarin iteleme quvvesine gore cox cuzi olcude yuxarida qalirsiniz. Elektomaqnit quvvesi qravitasiya quvvesinden milyard defelerle gucludur. Bu quvveni gucunu mushahide etmek ucun soyuducu ucun olan maqnit goturun ve onu soyuducuya yaxinlashdiraraq elinizden buraxin. Bu zaman balaca maqnitdeki elektromaqnit quvvesinin yerin cazibe quvvesini ustelediyini mushahide edeceksiniz.
İnsan bedeni: ulduz tozu
Bedenimizdeki atomlarin milyardlarla yashi var. Bedenimizin esas komponenti ve kainatda en cox yayilmish element olan hidrogen 13.7 milyard il evvel bash veren boyuk partlayish zamani meydana cixmishdir. Karbon ve oksigen kimi daha agir atomlar ise 7-12 milyard il evvel ulduzlarin terkibinde olmush, ulduzlar partladigi zaman kosmosa yayilmishdir. Bu partlayishlarin bezileri o qeder guclu olmushdur ki, hetta demirden daha agir olan atomlarin yaranmasina sebeb olmushdur. Bu o demekdir ki, bedeninizi teshkil eden komponentler heqiqeten de qedimdir: siz ulduz tozusunuz.
Kvant hissecikleri
Elmin sirlerinden biri de bedenimizin ne qeder butov ve vahid halda gorunmesine baxmayaraq qeribe hereket eden atom ve onun hisseleri kimi elementar zerreciklerden teshkil olunmasidir. Eger insanlardan bedenlerindeki atomlardan birinin sheklini cekmesini isteseniz, ekser insanlar balaca gunesh sistemine benzer bir shey cekecek; nuveni gunesh kimi, elektronlari ise guneshin etrafinda dovr eden planetler kimi tesvir edecekler. Bu eslinde erken atom modelidir, lakin sonralar melum oldu ki, bele atomlar tez bir zamanda parcalanir. Bunun sebebi elektronlarin yuklu zerrecikler olmasidir. Yuklu zerrecikler suretlendikleri zaman ishiq formasinda enerji yayirlar ve bu shertler daxilinde nuveye dushmelidirler.
Heqiqetde ise elektronlar demiryolunda hereket eden qatarlar kimi spesifik orbitlerle sahibdir. Onlar bu orbitlerin arasindaki sahelerde movcud ola bilmezler, lakin birinden digerine sicrayish edirler. Bundan elave, kvant hissecikleri kimi elektronlar mueyyen yerlerde deyil, ehtimallarin toplusu olaraq movcud olurlar, bele ki, atomu tesvir eden en yaxshi shekil elektronlari nuvenin etrafinda qeyri-sheffaf sahe kimi gosteren shekil olardi.
Qirmizi qan
Kesilen barmaginizdan axan qani goren zaman qirmizi rengde olmasinin sebebinin terkibindeki demir oldugunu dushune bilersiniz, cunki demir paslandigi zaman qirmizimtil calar alir. Lakin bu sadece bir tesadufdur. Qanin qirmizi rengde olmasi demirin hemoqlobinin terkibindeki porfirin adlanan atomlar zencirinin icerisinde yerleshmesinden qaynaqlanir. Ona bu rengi veren hemin strukturun qurulushudur. Hemoqlobinin ne qeder qirmizi olmagi terkibinde oksigenin olub-olmamasindan asilidir. Oksigen porfinirin qurulushunu deyishir ve qirmizi qan huceyrelerine daha canli calar verir.
Viruslashma
Qeribedir ki, xromosomlarimizdaki faydali DNT-lerin hamisi bize tekamul neticesinde ecdadlarimizdan miras qalmayib, bezileri bashqa yerlerden alinib. İnsan DNT-inde en az 8 retrovirus geni vardir. Bunlar, DNT-ni kodlashdirmaq ucun huceyre mexanizminden istifade eden bir virus novudur. Besher tarixinin inkishaf dovrunde bu viruslar insan DNT-ne qarishmishdir. Hal-hazirda bu viral genler insan repruduksiyasinda muhum funksiyalari yerine yetirir, lakin bunlar genetik ecdadlarimiza tamamile yaddir.
Diger canlilar
İnssan bedeninde milyonlarla huceyre ve bundan defelerle cox bakteriyalar var. Bedenimizde 10 trilyon huceyre varsa, bunun 10 qati qeder bakteria movcuddur. Bu bakteriyalarin ekseriyyeti zerersizdir, bezileri ise hetta faydalidir. 1920-ci ilde amerikali bir muhendis bakteriyasiz heyatin daha saglam olacagini dushunerek heyvanlarin bakteriyasiz yashaya bilib-bilmeyeceyini arashdirdi. Ceyms Reyner heyvanlari yetishdire bileceyi bakteriyasiz muhit yaratmagi heyatinin esas ishine cevirmishdi. Alinan neticeye gore bu mumkun idi, lakin heyvanlarin bezileri oldu ve sag qalanlar da xususi qidalar ile qidalanmaga mecbur idi. Bu ona goredir ki, bagirsaqdaki bakteriyalar hezme komek edir. Bakteriyasiz yashamaq mumkundur, lakin bagirsaqlarinizda bakteriyalarin ifraz etdiyi fermentlerin komeyi olmadan siz adi qida rasionunu terk ederek daha cox qida deyeri olan, zengin qidalar qebul etmeli olarsiniz.
Kirpiklerimizde meskunlashanlar
Yashimizdan asili olaraq kirpiklerimizde gene olma ehtimali var. Bu balaca varliqlar olu deri huceyrelerinde ve tuk follekulunun ifraz etdiyi yag qatinda yashayir. Onlar esasen, zerersizdir, lakin cox az insanda allergiyaya sebeb ola bilir. Kirpik geneleri millimetrin ucde birine qeder boyuyur, demek olar ki sheffafdir ve onlari cilpaq gozle gormek mumkum deyil. Kirpiyinizden ve ya qashinizdan tuk qopardaraq mikroskop altinda baxin, bu zaman onlari gore bileceksiniz, cunki onlar esasen tukun kokunde olurlar. İnsanlarin 50%-i bu genelere sahibdir ve biz yashlandiqca bu say artir.
Foton detektoru
Gozlerimiz cox hessasdir ve bir nece fotondan ibaret ishigi bele sezmeye qadirdir. Eger aydin bir gecede Andromedanin burclerine nezer salsaq, cilpaq gozle bulaniq bir ishiq gore bileceyik. Eger bu kicik lekeni sece bilirsinizse, texnika olmadan insan gozu ile mumkun qeder uzagi gorursunuz. Andromeda bizim Sud yolu qalaktikamiza en yaxin qalaktikadir. Lakin "yaxin" sozu qalaktikalararasi boshluq ucun nisbi anlayishdir, cunki Andromeda qalaktikasi bizden 2.5 milyon ishiq ili uzaqliqdadir. Gozunuze gorunen ishiq yola cixdigi zaman hele insanlar movcud deyildi. Bu o demekdir ki, siz aglasigmaz derecede uzagi ve 2.5 milyon il evveli gorursunuz.
Duygu orqanlari
İndiye kimi deyilenin eksine bizim 5-den cox hissiyyatimiz var. Meselen: elinizi qizmar demirden bir nece santimetr mesafede saxlayin. Besh duygunuzun hec biri size demirin sizi yandiracagini deye bilmez. Lakin siz yenede aradaki mesafeden bele demirin isti oldugunu hiss edir ve ona toxunmursunuz. Bunun sebebi elave duygumuzun, yeni derideki istilik reseptorlarinin olmasidir. Buna benzer shekilde agrini ve ya bashiashagi olub olmadigimizi hiss ede bilirik. Diger bir test: gozlerinizi yumun ve burnunuza toxunun. Bunun ucun siz "boyuk beshlik"den deyil propriosepsiyadan istifade edeceksiniz. Propriosepsiya (kinesteziya ve ya ezele-hereket duygulari) bedenimizin muxtelif hisselerinin bir-birine nezeren movqeyinden ve hereketinden xeberdar olmagimizi temin eden hissiyyatdir. Eslinde ise bu, sade gorunen proses beynimizle elimiz arasindaki qeyri-adi derecede kompleks ikiyonlu siqnal alish-verishi neticesinde temin edilir. Yeni ki, 5 hissinizden istifade etmeden yene de elinizi burnunuza toxundura bilersiniz.
Heqiqi yashimiz
Toyuqlar kimi bizim de heyatimizin bashlangici yumurtadir. Xarici qabiqla ortulu olmasa da, o da yumurtadir. Yashimiza heyretlendirici tesiri olan insan yumurtasi ve toyuq yumurtasi arasinda cox boyuk ferq var. İnsan yumurtasi birhuceyrelidir ve texminen 0.2 mm olcudedir, yeni noqte boydadir. İnsan yumurtasi ananin orqanizminde formalashir, lakin teeccublu olan odur ki, yumurta hele ana dol halinda olarken formalashir. Yumurtanizin ve anadan gelen DNT-nin formalashma dovru sizin movcudlugunuzun ilk ani ola biler. Bu proses ananin dogulmasindan once bash verir. Ferz edek ki, siz dogularken ananizin 30 yashi olmushdur ve sizin indi 18 yashiniz tamam olur. Bu o demekdir ki, sizin 48 yashiniz var.
Epigenetik tesir
Biz evveller genlerin fiziki qurulushumuzu mueyyenleshdiren esas faktorlar oldugunu dushunurduk, lakin esas genler bizim DNT-mizin cuzi bir hissesini teshkil edir. Qalan 97 faizinin son zamanlaradek lazimsiz pldugunu dushunurduk, lakin indi basha dushuruk ki, epigenetikanin (genlerin xaricinde bash veren prosesler) da bizim inkishafimiza cox boyuk tesiri var. Bezi hisseler genleri acib baglayan acarlari idare etmek ve ya diger esas birleshmelerin istehsalini proqramlashdirmaq ucun fealiyyet gosterir. Uzun muddet evvel texminen 20 mine yaxin genin bizim gorunushumuzu spesifikleshdirmesi ucun ne derecede yeterli olmasi sual altinda olsa da, hal-hazirda deye bilerik ki, DNT-nin qalan 97 faizi de gorunushumuzun formalashmasinda eyni derecede vacibdir.
Shuurlu fealiyyet
Siz de ekser insanlar kimi shuurunuzun tam gozlerinizin arxasinda yerleshdiyini ve sanki orda balaca bir insan oturub sizi idare etdiyini dushuneceksiniz. Eslinde orada hec de balaca bir insan olmadigini bilirik. Shuurumuz bedenimizi yonlendiren musteqil bir varliqdir. Esline qalsa, hereketlerimizin ekseriyyetini shuuraltimiz idare edir. Bezi hereketler verdish hali aldigi ucun avtomatik bash verir, belece sade hereketleri etmek ucun cox dushunmeye ehtiyac duymuruq. Bu zaman prosesi beynin en primitiv hisseleri idare edir. Hemcinin, eshyani qaldirmaq kimi shuurlu bir hereket bele shuursuz mexanimzlere sahibdir, siz herekete kecmeden beyin onlari herekete getirir. Shuurumuzun ne zaman fealiyyetde oldugu barede fikirler ziddiyyetlidir, lakin shubhesiz ki, biz shuuraltimiza dushunduyumuzden daha cox shey borcluyuq.
Optik yanilma
Bizim "gorduyumuz" dunyanin tesviri sunidir. Beynimiz video kamera kimi goruntu ortaya qoymur. Eksine, beynimiz ishiq ve kolge, kuncler ve qivrimlari olcen vahidlerin verdiyi informasiya vasitesile dunyanin modelini qurur. Bu, optik sinirlerin birleshdiyi retinanin bir hissesi olan ve ishigi qebul etme bacarigindan mehrum olan kor noqteni boyamaqda beyne komek edir. O, hemcinin, gozlerimizin sakkad adlandirilan qefil hereketlerini tarazlashdiraraq yanlish, sabit goruntu ortaya cixarir.
Bu prosesin menfi terefi odur ki, gozlerimizin daha cox yanilmasina imkan yaradir. Tv, film ve optik illuziyalar gozumuzle gorduyumuzu beyine ferqli shekilde oturur ve yanildir. Buna gore de ay oldugundan boyuk gorunur ve gozle gorunen olculerinden ferqler olur.
Evvelki Xeber
Novbeti Xeber
Geriye Qayit
Anarim.Az
Sayt Rehberliyi ile Elaqe
Saytdan Istifade Qaydalari
Anarim.Az 2004-2023