Anarim.Az teqdim edir
Berdenin Arxeoloji Tedqiqatlari layihesi 2013-cu ilde dunyanin en qocaman ve nufuzlu universitetlerinden biri olan Oksford Universitetinin strukturunda Azerbaycanin, Qafqazin ve Merkezi Asiyanin tarixinin, dillerinin ve medeniyyetlerinin oyrenilmesi meqsedile daimi esaslarla yaradilmish Nizami Gencevi Merkezinin cox vacib elmi teshebbuslerinden biridir.
Merkezin heyata kecirdiyi elmi eserlerin yuksek akademik seviyyede tercume edilmesi, beynelxalq konfranslarin teshkili, elyazmalarin oyrenilmesi, aspirant ve magistrantlarin hazirlanmasi kimi bir cox maraqli layiheler arasinda Berde sheherinde aparilan arxeoloji tedqiqatlar xususi yer tutur. Arxeoloji ekspedisiyalarin esas meqsedlerinden biri dunya elmi ictimaiyyetine Azerbaycanin bu sheherinin qedim irsi ve zengin tarixi haqqinda daha dolgun melumat vermekdir. Kollokviumun kecirilmesinden bir gun evvel SOAS Universitetinin professoru Oksford Universitetinin Xelili Tedqiqat Merkezinin İncesenet tarixi ve Arxeologiya kafedrasini temsil eden Skott Redfordun muhaziresi kecirildi. Muhazirenin movzusu - "Cenubi Qafqaz orta esrlerde (Xİ-Xİİİ esrler)". Kollokviumun proqrami cercivesinde 4 elmi sessiya kecirildi ve burada Berde arxeoloji ekspedisiyasinin ishtirakcilari cixish etdiler.
İshtirakcilarini salamlayaraq, tedbiri Oksford Universitetinin Sherqshunasliq fakultesinin dekani, Tibet ve Himalayshunasliq uzre professoru Ulrike Rosler ve Lomonosov adina Moskva Dovlet Universitetinin Baki filialinin rektoru, AMEA-nin vitse-prezidenti, Oksford Universitetinin Nizami Gencevi Elmi Merkezinin (www.orinst.ox.ac.uk/nizami-ganjavi-programme-study-languages-and-cultures-azerbaijan-and-Qafqaz) İdare Heyetinin uzvu akademik Nergiz Pashayeva aciq elan etdiler.
İshtirakcilara muraciet ederek, professor Nergiz Pashayeva dedi:
"Hormetli hemkarlar ve qonaqlar!
Sizi burada gormekden cox memnunam. Eminem ki, Berde arxeoloji qazintilarina dair kecirilen bu tedbir maraqli ve faydali olacaqdir. Elmi muzakireler Qafqazin tedqiqine deyerli tohfe verecek ve bu sahedeki mueyyen boshluqlarin doldurulmasina imkan yaradacaq. Bundan elave, Berde arxeoloji layihesi insanlari ve medeniyyetleri bir-birine daha da yaxinlashdirir. Bu ilin payizinda Bakida Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Arxeologiya İnstitutunda Berdede aparilan qazinti ishleri ve orada tapilan eksponatlarla bagli seminar ve sergi kecirmeyi planlashdiririq.
Azerbaycan arxeologiyasinin tarixi haqqinda bir nece kelme de demek isterdim. Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde, 7 dekabr 1919-cu ilde, Azerbaycan Parlamentinin birinci ildonumu sherefine Musteqillik muzeyi yaradilmishdir. Bu muzey Parlamentin binasinda acilmishdi ve burada arxeoloji tedqiqatlar neticesinde elde olunmush eksponatlar teqdim edilmishdir. 1920-ci ilde bu muzeyin bazasinda Azerbaycan tarixi muzeyi yaradildi. Belelikle, biz arxeoloji temelin qoyuldugunu deye bilerik. O dovrde muzeyin rehberi milli arxeoloji mektebin ilk numayendesi olan, tarixci ve etnoqraf Davud bey Sherifov idi. 1920-ci ilde bu muzey Azerbaycanda ilk arxeoloji tedqiqat ishlerini teshkil etdi. Bu ishler Shirvanshahlar ve Bakida Qiz qalasi kompleksinde teshkil edildi. Bu gun biz Azerbaycanda ilk arxeoloji layihenin 100 illik yubileyinin shahidi oluruq.
Rusiya imperiyasi dovrunde Tiflis Qafqazin inzibati merkezi oldugu ucun butun bolgeden bir cox arxeoloji tapintilar mehz Tiflisde yerleshen Qafqaz muzeyine gonderilirdi. 1925-ci ilde Davud Sherifovun teshebbusu ile bezi eksponatlar Azerbaycan Tarixi Muzeyine verildi. Muzeye verilen eksponatlar arasinda bir sira cox maraqli materiallar var. Meselen, "Redkin Lager" haqqinda materiallari ve Rusiya İmperiyasi terefinden devet edilmish Fridrix Bayern haqqinda bezi melumatlari qeyd etmek olar. Bu materiallar hazirda Azerbaycan Tarixi muzeyinde saxlanilir.
Azerbaycanin arxeoloji elmi beynelxalq seviyyede genish shekilde temsil olunmamishdi. Biz yalniz 1981 ve 1982-ci illerde Fransada, Parisdeki İslam Muzeyinde kecirilen ve qedim insan meskenlerinin temsil olundugu sergileri xatirlaya bilerik. Sovet İttifaqi burada Memmedeli Huseynov terefinden ashkar edilmish Azerbaycandaki Azix magarasindan yalniz bir eksponati teqdim etdi.
Men, hemcinin Azerbaycanli alim İsa Selimxanovun da fealiyyetini qeyd etmek isterdim. Yerli mutexessislerin musteqil tebliginin ve taninmasinin eleyhine olan Sovet ideologiyasina baxmayaraq, 1987-ci ilde İsa Selimxanov Alman Arxeologiya İnstitutunun uzvu secilmish, Kaliforniya Universitetinde Arxeoloji Cemiyyetin uzvu ve İngilis Metallurgiya Cemiyyetinin fexri uzvu secilmishdir. 2002-ci ilde onun eserleri Zana Dai onlayn kataloquna daxil edilmishdir.
Sonda butun hemkarlarima, xususilede professor Edmund Hertziq ve doktor Pol Vordsvorta, elece de bize komeklik eden ve destekleyen her bir kese teshekkurumu bildirmek isterdim.
Diqqetinize gore teshekkur edirem ve size seminarin ishinde ugurlar arzulayiram"!
Professor Nergiz Pashayevanin cixishindan sonra Berde sheherinde aparilan arxeoloji tedqiqatlarin ishtirakcilari olan meshhur alimler erazide apardiqlari qazintilardan danishdilar.
Berde ve Arranin tarixine ve tarixshunasligina hesr olunmush ilk sessiyada Oksford Universitetinin Sherqshunasliq İnstitutunun professoru Edmund Hertziq "Orta esrlerin Azerbaycan tarixinin yazilmasi" adli meruze ile cixish etdi.
Sonra "Azerbaycanda orta esrler dovrunun arxeologiyasi" movzusunda Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyinin direktoru, tarix elmleri doktoru, akademik Naile Velixanli cixish etdi.
"Berdenin tedqiqine arxeoloji yanashma ve Azerbaycanda orta esr sheherlerinin landshaftlari" movzusuna hesr olunmush ikinci sessiyada uc alimin cixishi teqdim olundu.
"Berdenin sheher menzeresi, 600-1200" adli meruze ile Oksford Universitetinin Brasenos Kollecinin elmi tedqiqatcisi, Berde Arxeoloji Ekspedisiya qrupunun rehberi Pol Vordsvort cixish etdi.
Orta Asiya, İslam arxeologiyasi ve Qafqaz arxeologiyasi uzre mutexessis, Oxford Universitetinin Arxeologiya Mektebinin temsilcisi Keti Kempbellin teqdim etdiyi movzu "Monqollar Qafqaz sheherlerinde" adlanirdi. Gurcustanli arxeoloq, Tbilisi Dovlet Universitetinin emekdashi David Naskidashvilinin cixishinda Qafqazin orta esrler dovru tarixine aid arxeoloji qazinti tecrubesi barede genish melumat verildi.
Ucuncu sessiyanin movzusu "Berde sheherinden elde olunan bioarxeoloji deliller" adlanirdi ve burada uc meruzeci cixish etdi. Zooarxeoloq, İngilterenin Ekseter Universitetinin hendesi morfometriya sahesi uzre mutexessisi, Martin Luter adina Almaniyanin Halle-Vittenburg Universitetinin fexri elmi ishcisi Eshli Haruda "Orta esrler Berde sheherinin qidalanma xususiyyetleri ve iqtisadiyyati" adli meruzesi ile genish melumat verdi. Miciqan Universitetini temsil eden, Roma imperiyasi dovru Shimali Afrika, hemcinin landshaft arxeologiyasi uzre mutexessis Devid Stoun "Sheherde ashkar edilmish arxeobotanik izler" adli meruzeni teqdim etdi. Nyu-York Universitetinin Qedim Dunya Arashdirmalari İnstitutunun emekdashi, qedim insanlarin qida rasionu ve mehsullarin ceshidini arashdiran doktor Selin Nugent Berde ve onun etrafinda - Qaratepe erazisinde meskunlashan insanlara aid melumatlari ishtirakshilara catdirdi.
"Berdenin maddi medeniyyeti" adli dorduncu sessiyada Edinburq Universitetinin Arxeologiya Mektebinin tedqiqatcisi Timoti Penn ve Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyinin tedqiqatcisi, Baki Dovlet Universitetinin Tarix kafedrasinin muellimi Aslan Qasimov "Orta esr Berdenin shushe qablari ve zergerlik eshyalari" adli meruze ile cixish etdiler. A. Qasimovun cixishinda Milli Tarix Muzeyinde Berde ile bagli movcud materiallar haqqinda melumatlar da verilmishdir.
Xatirladaq ki, 2015-ci ilden bashlayaraq Oksford Universitetinin Brasenose Kollecinin tedqiqatci-arxeoloqu Pol Vordvorstun rehberliyi ile her il Berdenin Qaratepe ve Torpaqqala erazilerinde Britaniyanin Oksford ve Edinburq universitetlerinin, ABSh-in Pensilvaniya Universitetinin, İrlandiyanin Dublin Universitetinin, Almaniyanin Halle-Vittenburg universitetinin, Danimarkanin Kopenhaqen Universitetinin, Gurcustanin Tbilisi Dovlet Universitetinin, hemcinin ABSh-in İslam İnceseneti uzre Doris Duke Fondunun (Doris Duke Foundation for İslamic Art, USA), Britaniyanin York Arxeoloji Etimad (York Archaeological Trust) ve "Serhedsiz İrs" (Heritage Without Borders) teshkilatlarinin, Sofiyadaki Amerika Tedqiqat Merkezinin (American Research Center in Sofia Foundation) numayendelerinin ishtiraki ile arxeoloji qazinti ishleri aparilir.
Ekspedisiyanin terkibinde Azerbaycan tarixi Muzeyinin emekdashi, Baki Dovlet Universitetinin tarix kafedrasinin muellimi ve BDU-nun tarix fakultesinin iki telebesi de qazinti ishlerinde ishtirak etmishdiler. Umumilikde, qazinti ve tedqiqat ishlerinde 24 arxeoloq ishtirak etmishdir.
2018-ci ilin mart ve 2019-cu ilin aprel aylarinda Berdede aparilan arxeoloji qazintilar zamani ashkar edilmish maddi-medeni numunelerin fraqmentlerinin bir qismi elmi ve laborator tedqiqatlarin aparmasi ucun Oksford Universitetine gonderilmishdir. Barde rayonunun Qaratepe adlanan erazisinde V-Vİ esrlere aid yashayish meskeni ashkar edilmishdir.
Qeyd edek ki, Qaratepe erazisi ilk defe Berde arxeoloji tedqiqat layihesi cercivesinde elmi-tedqiqat obyekti olmushdur. Qazintilar zamani tapilan materiallarin bir hissesi radiokarbon analizine de meruz qalmish ve bu tapintilarin V esrin sonu - Vİ esrin evvellerine tesaduf etdiyini mueyyen edilmishdir. Qaratepedeki qazintilar erken orta esrler dovrundeki insanlarin kend heyatini oyrenmek ucun ciddi bir addim oldu.
Konfrans basha catdiqdan sonra teshkilatcilar ve tedbir ishtirakcilari oz fikir ve teessuratlari ile bolushduler.
Edmund HERTSİQ - Oksford Universitetinin Sherqshunasliq İnstitutunun professoru:
Azerbaycan olduqca zengin tarixe ve zengin medeniyyete malikdir. Arxeoloji qazintilar aparmaq ucun cox maraqli mekanlar var. Mohteshem yazili irs movcuddur. İndiyedek xususile de Qerbde butun bunlar cox az taninib ve tedqiq olunub. Sozsuz ki, Qerbden ferqli olaraq Sovet İttifaqinda, o cumleden Azerbaycanda buna daha cox diqqet ayrilib. Merkezimizin meqsedlerinden biri de bununla bagli ishleri heyata kecirmeye calishmaqdir ve bu ishlere Qerbden olan daha cox telebe ve elmi ishcileri heveslendirerek celb etmek, hem de onlara Azerbaycanda tedqiqat aparmaga komeklik gostermekdir. Eyni zamanda insanlarin bir-biri ile unsiyyetde olmasini temin etmek cox boyuk ehemiyyet kesb edir. Biz Azerbaycanda aparilmish ve hazirda aparilan, elece de Sovet dovrunde heyata kecirilmish tedqiqatlar barede daha cox melumat elde etmek isteyirik ve azerbaycanli hemkarlarimizin Qerbde ishleyen alimlerle daha six elaqe saxlaya bilmesini arzulayiriq.
Prof. Nergiz Pashayeva:
Bu, unikal bir layihe idi. Neye gore? Cunki Berdede aparilan qazinti ishlerini biz ilk defe idi ki, elmi seviyyede ve beynelxalq mutexessislerin ishtiraki ve Oksford Universitetinin Nizami Gencevinin adini dashiyan, Azerbaycani, Qafqazi, Orta Asiyani oyrenen Merkezin tedqiqat ve tedris prosesi kontekstinde heyata kecirdik. İlk defe olaraq Qaratepe erazisinde Berdenin orta esrler ve erken orta esrler dovru haqqinda melumatlari elde etdik. Bu ishler 2015-cu ilden bashlamish ve 2018-ci iledek davam etmishdir. Yeni, burada 4 movsum ishler davam edib... Eslinde layihenin en boyuk deyeri ondadir ki, o, mehz Oksford Universitetinin Azerbaycanla bagli bir tedqiqat layihesidir ve elmi maraqlarimizi en yuksek seviyyede temsil ede bilecek bir layihedir.
Beli, biz Berdede arxeoloji qazantilari heyata kecirdik ve bu tedqiqatin neticeleri mehz Oksford Universiteti terefinden teqdim olundu... Bu kollokviumda Azerbaycan alimlerinin adi seslendi ve arxeologiya elmine tohfe veren insanlarin adi cekilmesi bele bir mustevide boyuk bir hadisedir. Efsuslar olsun ki, alimlerimizin adlari ingilis dilinde derc olunan ve elm xadimleri haqqinda melumatlar veren elmi statuslu menbelerde yox idi... Azerbaycan arxeologiyasina, Azerbaycan tarixine tohfe veren alimlerin adi burada seslendi ve elbette ki, yazildi ve hemin o cixishlarin protokollari ve senedlerinde hemishelik qalacaq. Bu da sevindirici haldir.
Pol Vordsvort - Oksford Universitetinin Doktoru, Berde Ekspedisiyasinin rehberi:
Bizim Berdede qazintilar zamani ashkar etdiyimiz tapintilarin en ehemiyyetli hissesi 11, 12 ve 13-cu esrlere aiddir. Hemin dovrde Azerbaycan erazisinde Eldenizler dovleti hakimiyyetde olub. Bizim ashkar etdiklerimiz Azerbaycan tarixinde iqtisadi cehetden cox parlaq ve siyasi cehetden muhum bir dovre aiddir. Biz İran ve Anadoludan uzaq mesafeli ticaretin ticaret merkezi kimi Azerbaycanda cemleshdiyini gosteren materiallar, elece de bu sheherde, hemcinin Gence ve diger boyuk sheherlerde olkienin medeniyyet merkezi olduguna dair faktlar ashkar etmishik... Biz Berdede aparilmish arxeoloji qazintilarin neticelerini derc etmek ucun bir nashirle birge ishleyeceyik. Biz qazintilarin neticelerini, elece de Dovlet Muzeyinde saxlanilacaq artefaktlarla bagli muhum melumatlari derc edeceyik. Bu kitab icmallari rus ve Azerbaycan dillerinde olmaqla, ingilis dilinde de neshr olunacaq.
Skott Redford - Londonun SOAS Universitetinin professoru:
Konfransin movzusu Berde sheherinde aparilan qazintilar olsa da, butun orta esrler Azerbaycan erazisine baxilir. Efsuslar olsun ki, Azerbaycanda olmamisham, ancaq olkenizin cox zengin tarixi oldugunu bilirem. Cox maraqli seramika, shushe ve metal eshyalari var ki, men bunlarla elaqedar konfransda teklif ireli surdum. Teklifim ise budur ki, orta esrler tarixine aid toplanilmish materiallardan behs eden kitab tertib edilsin ve Oksford Universitetinin Nizami Gencevi adina Elmi merkezi kitabi İngilis diline tercume etsin. Cunki biz Azerbaycanin Orta esrler tarixini oyrenmek isteyirik.
Naile Velixanli - Milli Azerbaycan Tarix Muzeyinin direktoru, akademik:
Azerbaycan alimleri texminen 1920-ci ilden bashlayaraq Azerbaycan sheherlerini arxeoloji baximindan oyrenilmesi ile meshgul olublar. Lakin xarici alimler xususile Qerbi Avropa alimleri terefinden Azerbaycan tarixine olan bu boyuk maraq Azerbaycanin dunyaya tanidilmasi ucun en gozel vasitelerden biridir....İngilis alimlerini Azerbaycanin tarixini tekce arxeoloji cehetden deyil hemcinin Azerbaycanin tarixinin kimler terefinden oyrenilmesi, Azerbaycan tarixcilerin oz tarixleri barede hansi eserler yazmasi maraqlandirir..... onlar aparilan tedqiqatlarin neticelerinden cox duzgun istifade edibler. Biz hem iqtisadi, hem siyasi meseleler, burada ehalinin yerleshmesi, insanlarin buradaki veziyyeti, senetkarliq, ticaret-ne isteyirsiniz var. Ve hetta paleontoloqlar - ele meseleler qoyulub ki, onlarin tariximizin acilmasi ve ishiqlandirilmasi baximindan cox maraqlidir.
Mircavid Agalarov - Bdu-nun Tarix fakultesinin telebesi:
Baki Dovlet Universitetinin telebesi olaraq Oksford Univeristetinden gelen mutexessislerle birge ishlemek cox maraqli idi. Orta esrler Berde tarixi cox da tedqiq olunmadigi ucun bu genish miqyasli tedqiqatda ishtirak etmek boyuk qurur hissi verir mene. Hemin arxeoloji qazintilarda ishtirak etmeyimin neticesi olaraq Oksford universitetinde kecirilen konfransda ishtirak etmek boyuk ugurdur ve buna gore cox shadam.
Trend /news.milli.az