"Əgər indi ölsəydim..." - Ölüm ətrafındakı konspirologiya şousuna qısa nəzər Qadin Dunyasi

Anarim.Az teqdim edir

"Eger indi olseydim..." - Olum etrafindaki konspirologiya shousuna qisa nezer

Anarim.Az stm.az-a istinadla Sosial Tedqiqatlar Merkezinin bash meslehetcisi Tural Yusifin yazisini teqdim edir:
Olum qorxusu insanin en tebii qorxularinin bashinda dayanir. Dunyada psixoloji fikir olumun mahiyyetine yanashmada hemishe filosoflarla fikir dartishmasinda olublar. Ozellikle, psixoanaltikiye qeder olumden qorxu insanin "ebediyyen yox olmaq duygusundan" qorxu kimi qeleme verilirdise, Freyd qorxunu tamam bashqa cur menalandirdi.
Meselen, Freyd arxetiplerinde olumun ikili menalandirilmasina cox asanliqla rast gele bilirik.
Olum insanin altshuurundaki yashamaq instinktinin sonudur. Ozellikle Feyerbax bashda olmaqla antropoloji materializmi mudafie eden bir cox filosoflar dediyim movqeden cixish edirdiler.
Yashayan her canlinin olumden qorxu instinkti movcuddur. Freydizmin olume yanashmasinin ikinci menalandirmasi da maraqlidir; olum insanin yoxluqla barishmagidir.
Sonraki dovrlerde Fromm ve bir cox neofreydistler olume hedonist movqeden yanashmaga bashladi. Men bu yanashmani mudafie edirem, tesevvur edin ki, bir canli oz heyat muddetinin serhedlerini asharaq uzun iller yashayir, dushunun, "yasham eliksiri" mif yox, gerceklik olsaydi, Hitlerden Mussoliniye qeder bir cox siyasi "canavarlar" hele de sag olardi, hele men "yerin oz oxundan cixma" tezislerinin mumkunluyunu demirem.
Aristotel daxil olmaqla bir cox antik filosof olumu qorxunun en alisi hesab edirdi. Tit Lukretsi Kardan Demokrite qeder bir cox filosof ise olumu insanin atomlarina qayidishi olaraq izah edirdi. Belke nisbi bir heyat yashayiriq. "Butun insanlar yuxudadir, olende oyanacaqlar" deyilen bir hedis var. Bu maraqli bir yanashmadir. Yuxuda iken bir shey yashayiriq ve goruruk; Oyandigimiz zaman heyat mustevisine nece cixiriq? Bu kimi suallar dushunuldu, danishildi ve felsefe ile elm bu suallara cavab tapmaqdan el cekdi.
Elbette, elm bu movzuda hec ne deye bilmez ve felsefe neticede rasional dushunce fealiyyetidir. İbn Sina bunu cox vurgulayir. Aglimizin istifade etdiyi materiallar, bu dunyadaki duygu vasitelerimizle elde etdiyimiz melumatlardir. Bu melumatda agil bezi mehsullar ve neticeler verir. Eslinde proqnozlar verir.
Qezali bu meqamda filosoflari tenqid edir. Qerbde bunu duzgun basha dushen insanlar olsa da, dunyamizda az adam qezelini duzgun basha dushmemishdir. Qezali eslinde felsefeni tenqid etmir. Felsefeni ozunun tenqid etdiyi noqteyi-nezerden tenqid edir. Felsefenin istifade etdiyi metodlar neticede rasional metodlardir, agil sahesi de aydindir. Agil, yashadigimiz dunyanin melumatlarindan istifade ederek bezi toremeler edir, lakin bu heyatla elaqeli melumatlardir. Heyatdan kenar metafizik aleme aid deyil. İslam felsefesi fovqeltebii meselelerle meshgul olur. Varligin mahiyyetini eks etdirir. Olmaq kimi bir shey yoxdur, biz xeyal dunyasinda yashayiriq. Platonun dediyi kimi, heqiqeten kolgeler dunyasinda yashayiriq. Dunyanin bir xeyal oldugunu soyleyenler de var.
Ontologiya- varliq felsefesi olumle bagli bu gun de nelerse izah etmeye calishir.
Koronavirus pandemiyasi sayisiz insan olumune sebeb olur teessuf ki. Lakin tarixde milyonlarla insan olumune sebeb olan pandemiyalar da olub. İnsanlar besheriyyet movcud olduqca pandemiya ile savashacaq. Pandemiyalar ise hemishe olacaq.
20-ci esrin evvellerinde ispan qripi 100 milyona yaxin insanin olumune sebeb oldu. Amma insanliq hec vaxt pandemiyalara ve bioloji silahlara qarshi muqavimeti formalashdira bilmedi. Pandemiyalar hemishe besheriyyetin esas meglub edicisine cevrildi.
1980-ci illerde qarshilashdigimiz QİCS hele de sagalmaz bir xestelikdir ve bu gune qeder 30 milyondan cox insanin olumune sebeb olub. BMT-nin 2004-cu il hesabatina gore, 38 milyon insan HİV dashiyir, her il 5 milyon insan bu virusa tutulur ve 3 milyon insan QİCS-den olur. Orta esrlerde Cin ve Orta Asiyada bashlayan veba, 1347-ci ilde Krimda bir ticaret merkezini muhasireye alan Monqol ordusunun, divarlari dagitmaq ucun istifade olunan yayli silahlar vasitesi ile vebadan olmush insan cesedlerini shehere atmasi ile Avropaya yayildi. Deyilene gore, 1347-1351- ci illerde Avropada her uc adamdan biri bu xestelikden olmushdu. Xestelik Orta Sherq, Hindistan ve Cin de daxil olmaqla, texminen 75 milyon insanin olumu ile neticelenib. Daha sonralar veba 19-cu esrde Cinde teqriben 10 milyon insani oldurmush, 17-ci esrde ise Boyuk Britaniyada ehalinin 15 faiz azalmasina sebeb olub.
Son 200 ilde ortaya cixmish ve 7 defe genish shekilde dunyaya yayilib, milyonlarla insani oldurub. İlk uc kolera epidemiyasi 1817-1862-ci illerde fasilelerle bash vermish ve butovlukde 15 milyon insani oldurub. Novbeti 3 epidemiya ise 1860-1917-ci illerde bash vermish ve bu defe 23 milyon insanin olumune sebeb olub. 1961-ci ile bash veren son kolera pandemiyasi daha az insani oldure bilib ve tez bir zamanda mehv edilib.
Meksika 1545 ile 154ci iller  arasinda, daha sonra ise 1576-ci ilde iki qanli qizdirma epidemiyasi kecirmishdi. Fesadlardan evvel 22 milyona qeder artan Meksika ehalisi 1576-ci ilden sonra 2 milyona dushmushdu. Birincisi, ehalinin 80% -ne tesir eden 5 ile 15 milyon arasinda, ikincisi, 2 ile 25 milyon insana tesir gostererek, ehalinin 50% -ni oldurdu.
Anarim.Az /news.milli.az

(Anarim.Az - in Qadin Dunyasi Bolumu)
Qadin Dunyasi

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023