Anarim.Az teqdim edir

Dunya shohretli alim, qeyri-selis mentiq nezeriyyesinin banisi Lutfi Zadenin (Lutfeli Rehim oglu Elesgerzadenin) anim gunudur.
Kaliforniya Universitetinin meshhur professorunun bu gun 102 yashi tamam olur.
1921-ci il fevralin 4-de Bakida anadan olan Lutfi Rehim oglu Elesgerzade ibtidai tehsilini 16 nomreli orta mektebde basha vurub. 1932-ci ilde Elesgerzadeler ailesi ata-baba yurduna - Cenubi Azerbaycana kocmek mecburiyyetinde qalib. Burada orta tehsilini basha vuran Lutfi Zade Tehran Universitetinin elektrik muhendisliyi fakultesine qebul olunub. Bu tehsil ocagini muveffeqiyyetle bitirdikden sonra o, 23 yashinda ABSh-a gedib ve tehsilini Massacusets Texnologiya İnstitutunda davam etdirib. Onun dunya elmine melum olan alti muhum nezeriyyesinin bunovresi de ele burada qoyulub.


Lutfi Zade 1944-cu ilden 1959-cu iledek Massacusets Texnologiya İnstitutunda ve Kolumbiya Universitetinde magistr, doktorluq elmi derecelerini alib. O, 1959-cu ilden Berkli Universitetinde calishib, 1963-cu ilden ise elektrik muhendisliyi ve komputer elmleri kafedrasina rehberlik edib. Lutfi Zade hemin ali tehsil ocaginda omurluk professor ve Soft Computing İnstitutunun direktoru kimi fealiyyet gosterib.
Azerbaycanli alime dunyada shohret qazandiran ve istehsalatda genish tetbiq edilen, eyni zamanda, dunya elminde inqilab sayilan qeyri-selis mentiq (Fuzzy Logic) nezeriyyesi olub. Bu nezeriyye riyaziyyatin esasi olan ikili coxluq anlayishina yeni ifade verib: qeyri-selis coxluq. Elmde qeyri-selis olcunun daxil edilmesi tebietde ve cemiyyetde cereyan eden proseslerin qeyri-mueyyenliyini daha adekvat nezere almaga imkan yaradib. Hazirda Yaponiyanin "Mitsubishi", "Toshiba", "Sony", "Canon", "Sanyo", "Nissan", "Honda" ve diger nufuzlu shirketleri qeyri-selis mentiq texnologiyasindan foto ve videokameralar, paltaryuyan mashinlar ve vakuum kimyevi temizleyicilerinin istehsalinda, avtomobillerin, qatarlarin, senaye proseslerinin idare olunmasinda genish istifade edirler. Alim, hemcinin "Teessuratlar nezeriyyesi", "Sistemler nezeriyyesi", "Sozle ishleyen komputer nezeriyyesi", "Optimal suzgecler nezeriyyesi" kimi dunya elminin inkishafinda, onun yeni esaslar uzerinde qurulmasinda muhum rol oynayan elmi keshflerin muellifidir. Onun haqqinda "Muasir elmin korifeyi", "Dunya dahilersiz yashaya bilmir" kitablar yazilib, "Uzaq ve yaxin Lutfi Zade" senedli filmi cekilib, Lutfi Zade İrsi ve Suni İntellekt Assosiasiyasi, Lutfi Zade adina Beynelxalq Muasir Elmler Akademiyasi yaradilib.


Alimin meshhur veziyyetler fezasi, dinamik sistemlerin idareolunma ve mushahideolunma nezeriyyeleri muasir idareetme elminin esasini teshkil edir. ABSh-in Milli Kosmik Tedqiqatlar Merkezi (NASA) bu nezeriyyeler esasinda idareetme sistemlerini tedqiq edir, layihelendirir ve tetbiqini heyata kecirir.
Lutfi Zadenin zengin elmi fealiyyeti Azerbaycan dovleti terefinden de her zaman yuksek qiymetlendirilib. 2011-ci ilin fevralinda Prezident İlham Eliyevin muvafiq Serencamina esasen dunya shohretli alim texnologiyalarin inkishafina verdiyi tohfelerle medeniyyetlerarasi dialoqun qurulmasinda gosterdiyi xidmetlerine gore "Dostluq" ordeni ile teltif edilib.
O, sonuncu defe Bakiya 2008-ci ilin noyabrinda "BakuTel" beynelxalq telekommunikasiya ve informasiya texnologiyalari sergi ve konfransinda ishtirak etmek ucun gelmishdi. Lutfi Zade Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin (AMEA) Reyaset Heyetinde teshkil olunan tedbirde ishtirak edib, ona elmde gosterdiyi xidmetlere gore AMEA-nin fexri diplomu teqdim olunub.
AMEA Reyaset Heyetinin 2016-ci il aprelin 20-de kecirilmish iclasinda boyuk alim "Azerbaycan Respublikasinin Nizami Gencevi adina Qizil medali"na layiq gorulub. O, 1989-cu ilde qeyri-selis mentiq nezeriyyesinin senayedeki ugurlarina gore Yaponiyanin elm adamlarina verilen en yuksek "Honda" mukafati ile teltif olunub.


Lutfi Zade Berkli Universitetinin omurluk professoru secilmish yegane shexs idi. O, NASA ve NATO-nun aparici mutexessisi olub. Hemcinin yashadigi Berkli sheherinde oz adina olan "İnstitute Zadeh-ZİFT" İnformasiya Texnologiyalari İnstitutuna rehberlik edib. Lutfi Zade alman alimi Maks Plankdan sonra dunyada ikinci alimdir ki, sagliginda hem ozunun, hem de nezeriyyesinin adini dashiyan elmi merkez yaranib.
Bir cox xarici olke akademiyalarinin uzvu olan L.Zade coxlu sayda moteber cemiyyetlerin ve fondlarin mukafatlarina layiq gorulub, medallarla teltif edilib. Onlarla xarici dovlet ve ictimai teshkilatlarin fexri doktoru olub. Dunya shohretli alim, hemcinin ABSh Milli Muhendislik Akademiyasinin uzvu, fexri akademiki secilib. Lutfi Zade hem de AMEA İnformasiya Texnologiyalari İnstitutunun "İnformasiya Cemiyyeti Problemleri" ve "İnformasiya Texnologiyalari Problemleri" jurnallarinin fexri bash redaktoru olub.
Alim 2017-ci ilde vefat edib, neshi oz vesiyyetine uygun olaraq, Azerbaycana getirilib ve birinci Fexri Xiyabanda defn edilib.
Anarim.Az / news.milli.az

(Anarim.Az - in Qadin Dunyasi Bolumu)