Anarim.Az teqdim edir
Akademik İ.R Pavlov ashkar etmishdir ki, her qida maddesine mueyyen nov hezm shiresi ifraz olunur; hezm prosesi mede-bagirsaq traktinin muxtelif shobelerinde ferqli muhitde (tursh, yaxud qelevi) ve ferqli zaman kesiyinde bash verir. Muvafiq olaraq, hezm prosesinin mukemmel getmesi ve qebul olunan qidadan maksimum fayda elde etmek ucun bir qida qebulu zamani minimum komponentden istifade meqsedeuygundur (mes., yarma ve terevez, agarti ve terevez, et ve terevez...).
Orta esrlere aid olan "Cjud-shi" traktatinda bu movzuya aid oxuyuruq: "Bir-biri ile uzlashmayan qida novlerini qebul etmek zeher yemeye beraberdir. Baliq sud ile, sud meyve ile, yumurta baliq ile uygun deyildir; noxud shorbasi ve toyuq eti qatiqla, bal ise bitki yagi ile uzlashmir. Tursh qidanin ustunden sud icmek, evvelki qida hezm olunmamish yenisini qebul etmek olmaz. Ekzotik (yad) ve yerli-yerinde qebul edilmeyen qida da zeherdir".
Anarim.Az medicina.az-a istinaden bildirir ki, akademik A.M. Uqolev nov qidalanmasi, hezm ve mikroflora, hemcinin, bagirsaq hormonal sistemi haqqinda nezeriyyeni inkishaf etdirmishdir; bu tedqiqatlara esasen, insanin hezm sistemi mueyyen qida mehsullarinin hezmi ucun uygunlashdirilmishdir; bu qidalar yad olduqda ve ya deyishdirildikde orqanizm onlari hezm edib menimseye bilmir. Neticede muasir insanin en boyuk belalarindan olan disbakterioz ve onun fesadi olan xroniki xestelikler inkishaf edir.
Son iller epigenetika elmi suretle inkishaf edir; bu elm etraf muhit amillerinin insan genlerine (DNT-ye toxunmadan) pozitiv ve ya neqativ tesirini oyrenir.
Epigenetikaya esasen, bu amiller genoma deymeden insan irsiyyetine ehemiyyetli derecede tesir edir. Bunlara bir cox faktorlar, meselen, ekoloji, psixogen, elektromaqnit sahe ve s. aiddir. Lakin insanin saglamligina tesir eden en muhum xarici faktor - qida faktorudur. Epigenetika baximindan, duzgun qidalanma zeif genleri guclendire, yanlish qidalanma ise guclu genleri zeiflede biler.
İller once qidalanmada esas problem tebii komponentlerin qebulunda buraxilan yanlishliqlarla, yeni onlarin artiqligi ve ya qitligi, balanslashdirilmamasi ve yerli-yerinde qebul edilmemesi ile bagli idi (bunun neticesinde yarananan qicqirma ve curume mehsullari orqanizmde intoksikasiyaya sebeb olur). Son onillikler ise besheriyyet daha qlobal ve ciddi problemle - aqressiv qida ile uzleshib.
Qida insan ucun enerji menbeyi olub, onun yashamini temin edir. Qebul edilen qida gunesh enerjisi, vitamin, makro- ve mikronutriyentlerle zengin olmalidir ki, her bir huceyre kifayet qeder qidali madde alib normal fealiyyet gostersin, eks-teqdirde bu huceyre tedricen sonub mehv olacaq ve bu prosesi tek bir huceyre
deyil, butun orqanizm seviyyesinde getdiyinden zamanla muxtelif xesteliklere, vaxtsiz qocalmaya sebeb olacaq.
Bu sade prinsipin inkar edilmesi, insanin faydalidan cox dadliya ustunluk vermesi bu gun saglamliq yox, yalniz maliyye guden neheng bir industriyanin - kommersiya qidasinin, yaxud aqressiv qidanin inkishafina guclu tekan vermishdir.
Tekanverici amillerden biri de yer uzunde ehali sayinin artmasi ile elaqeli tebii qida mehsullarinin catishmazligidir; butun bu faktorlar ishbazlari yeni qida menbelerinin axtarishina tehrik etmishdir. Bu nov qidalarin istifadesi esasen 20-ci esrin sonu - 21-ci esrin evvelinde - senaye emali kecmish qida mehsullarinin vuset almasi ile cox genish yayilmishdir.
Ucuz, keyfiyyetsiz mehsullardan alinan erzaqlar ekser insanlarin erzaq sebetinin xeyli hissesini zebt etdi. Nezere alsaq ki, hetta tebii mehsullarin hec de hamisi faydali deyil, bu suni qidanin hansi fesad toredeciyini ehtimal etmek cetin deyil. Senaye qidasi yalniz bir meqsede qulluq edir - sheker, duz, yag ve kimyevi qatqilar vasitesile ishtahanin artirilmasina ve muvafiq olaraq, bele qidalardan davamli istifade edilmesine.
Bu nov dirnaqarasi qidalar hansi tehlukenin dashiyicilaridir?
İlk olaraq, onlar coxpilleli emal sobasindan kecdiyinden canli enerjiden mehrumdur.
Hemcinin, bu qida novleri ucuz, keyfiyyetsiz ve hetta yararsiz xammaldan hazirlandigindan onlarin terkibine insan tebietine yad ve bir cox hallarda toksiki tesir gosteren maddeler elave olunur.
Hazirda esas toksin menbelerinden biri de - "tullanti"qida ve ickilerin qablashdirildigi plastik taradir: onlarin terkibindeki ftalatlar ve bisfenol endokrin, sinir, reproduktiv, immun sistemine neqativ tesir gostererek shekerli diabet, piylenme, urek-damar ve onkoloji xesteliklere sebeb ola biler. Bisfenol strukturuna gore qadin cinsi hormonunun sintetik analoqudur; plastik qablar, butulkalar, o cumleden korpeleri qidalandirmaq ucun istifade edilen butulkalarin terkibinde movcuddur.
Daima qida ve suya sizan sintetik estrogenin tesirinden yarana bilecek problemler:
- Sud vezi ve prostat vezi xercengi
- Erken cinsi yetishkenlik;
- Sonsuzluq
- Piylenme;
- Dushuk sayinin artmasi;
- Diabet;
- Hiperaktivlik
- immun pozulmalar ve s.
Avropada, diger olkelerde bir sira istehsalcilar artiq ushaq yemeyi ucun istifade edilen qablarin istehsalinda plastikden imtina etmishler. Olkemizde bu ishe nezaretin olmadigindan, duzgun secim ederek, ushaqlari, xususen de korpe ve yeniyetmeleri mumkun qeder bu beladan qorumaliyiq.
Aqressiv qidalar sirasina cox genish istifade edilen ve dirnaqarasi qida mehsulu sayilan transyaglar da aiddir. Sintetik yolla alinmish bu yaglar gundelik istifade edilen erzaqlarin ekseriyyetinin terkibine daxildir: marqarinler, rafineolunmush bitki yaglari ve onlarin esasinda hazirlanmish butun erzaqlar (un memulatlari-tort, pirojna, pitsa, vafli, kreker, suxarik ve s; ketcup, mayonez, cipsler, popkorn, butun fast-food yemekler..).
Transyaglar yuxari ve ashagi sixliqli lipoproteinlerin mutenasibliyini deyisherek, urek-damar xestelikleri riskini xeyli yukseldir; membran fosfolipidlerinin terkibine kecerek transmembran zulallarin (reseptorlarin) fealiyyetini, onlarin hormonlarla elaqesini pozaraq, siqnallarin oturulmesini ve qidali maddelerin huceyre daxiline neqlini engelleyir.
Fosfolipidler immun huceyreler ucun xammal oldugundan iltihabi proseslerin biokimyevi gedishi pozulur ve xroniki iltihab inkishaf edir; medealti vezin insuline qarshi hessasligi azalir, piylenme ve onkoloji xestelikler riski yukselir.
Butun erzaq mehsullarina siraet etmish toksin xasseli kimyevi qida elavelerine rengvericiler, konservantlar, qatilashdiricilar, dad ve qoxu guclendiriciler, shirinleshdiriciler ve s. aiddir.
Bu maddelerin bezileri hetta asililiq yaradaraq, leqal narkotik adlandirilmishlar; mehz bu maddelerdir ushaqlari su-cay yerine shirin ve rengli ickilere, ev yemeyi evezine sosis-kolbasa-doner-shaurmaya, tebii shirni-meyvedense qablashmish keks-konfet-tort-suxariklere meyillendiren.
Bele qidalanan ve kifayet qeder lazimli nutriyent almayan ushaq orqanizmi oz resurslari hesabina boyuse de, teessuf ki, saglam olmur. Vuset almish ushaq aqressiyasi ve hiperaktivliyi, allergiyalar birmenali olaraq qida faktoru ile elaqelidir. Muasir insan cox yeyir, lakin doymur - bunun da sebebi lazimi inqrediyentlerle temin olunmayan orqanizmin deyerli komponentleri nede geldi axtarmasindadir (meselen, melumdur ki, bezi mikroelementlerin qitligi shirniyyata herisliye sebeb olur; neticede piylenme, metabolik sindrom ve s. patologiyalar inkishaf edir).
Coxsayli qida elavelerinden biri- dad ve qoxu guclendirici olan natrium qlutamatdir (E-621). Qlutamin turshusu orqanizmde sintez olunaraq sinir sisteminin fealiyyetinde ishtirak edir. Tebii qlutamin turshusu deniz kelemi, cugundur, pendir, gobelek, pomidorun terkibinde movcuddur.
Kecen esrin evvellerinde ise Yaponiyada qlutamatin sintezine nail olunmushdur ve tezlikle bu qida elavesi inkishaf etmish olkelerde yayilmishdir. Onun bele suretle yayilmasinin sebebi nedir? İstenilen qida maddesinin dadini yaxshilashdiran, guclendiren bu kristallik toz "psevdoqida" istehsalcilarinin bir nomreli komekcisine cevrilmishdir.
Bele ki:
- qlutamat dil uzerindeki dad reseptorlarini atrofiyaya ugradaraq, tebii dadin qebulunu, onun beyine oturulmesini blokada edir ve qlutamatsiz qida artiq dadsiz, duzsuz, etirsiz gelir; neticede her yemeyin dadinin bir az da guclendirilmesine zeruret yaranir (evde hazirlanan yemekden imtinanin ve qablashmish erzaqlara meyilliyin esas sebebi, xususen de ushaqlarda). Ekser erzaq mehsullarinin terkibinde oldugundan qlutamatin cox miqdarda orqanizme daxil olmasi sinir sistemini qiciqlandiraraq hiperaktivlik yaradir, hormonal balansi pozur, perspektivde ise piylenme, allergik reaksiya, DNT-de, torlu qishada pozulmalara sebeb olur.
- keyfiyyetsiz (xeste ve ya telef olmush heyvandan alinmish, defelerle donu acilmish et mehsullari, curumush meyve-terevez, qurd-gobeleye yoluxmush denli bitkiler ve s ) mehsuldan dadi, gorunushu normal olan erzaq elde etmek ucun istifade edilir.
Numune ucun haminin cox sevdiyi ketcuplarin (mayonezin, kolbasanin, erinmish pendirin) hazirlanmasini izlesek, gorerik ki, ketcup adi altinda kimyevi boya ile renglenmish, nishasta ile qatilashdirilmish, transyaglarla zenginleshdirilmish, qlutamatin komeyile dada gelmish cox dadli kimyevi mehsul alinir.
Marketlerde satilan ve gundelik istifade olunan mehsullar sirasinda, demek olar ki, elavesiz erzaq yoxdur ve qida kimyasi (yaxud kimyevi qida) onlarin hamisina aiddir. Bu erzaqlarin hamisinin tebii alternativleri var, sadece, bu sahede maariflenmek ve bir az eziyyete qatlashmaq lazimdir. Ve sabah ozumuz ve ushaqlarimiz tox olsa da, saglam olacaqmi? sualina cavab ozumuzden asilidir.
Anarim.Az