Anarim.Az teqdim edir
Qaraciyer insanlarin saglamligi ucun faydali qida novu hesab edilir. İdmancilarin qida rasionunda ve diyetik qidalanmada xususi cekisi olan qaraciyerden (heyvan, qush ve baliq qaraciyeri) muxtelif nov qida mehsullarinin (konserv, pashtet, kolbasa ve s.) istehsalinda da istifade edilir.
Bu barede Qida Tehlukesizliyi İnstitutunun Elmi-tedqiqat ve risklerin qiymetlendirilmesi departamentinin Heyvan saglamligi shobesinin mutexessisleri Q. Celladov, Sh. Memmedova, C. Suleymanova, S. Memmedova, K. Eliyeva ve F. Elizadenin hazirladigi maariflendirici materialda behs olunur.
Heyvan orqanizminde qaraciyer bir sira heyati ehemiyyetli funksiyalar (metabolik, depolayici, baryer, ekskretor, homeostatik ve s.) yerine yetirir. Baryer funksiyasi sayesinde orqanizme daxil olan toksiki maddeleri filtrasiya ederek zerersizleshdirdiyine gore qaraciyerin istehlak ucun zererli oldugu barede dushunmek olar. Lakin qeyd etmek lazimdir ki, qaraciyer heyvan orqanizminin "kimyevi laboratoriyasi" olmaqla, zererli maddelerin filtrasiyasi onun esas funksiyalarindan biridir. Diger terefden yemlerin terkibinde kimyevi mensheli komponentler cox oldugu ve rasion balanslashdirilmadigi halda qaraciyerde stromanin destruksiyasi ile neticelenen pozuntular bash vere biler. Bele halda qaraciyerin orqanoleptik gostericilerinde deyishiklikler (berkime, qeyri-beraber reng calari ve s.) nezere carpir ki, bu da mehsulun istehlak ucun yararsiz olmasina delalet edir. Ekoloji temiz muhitde yetishdirilen heyvanin qaraciyerinin xarici sethi hamar ve nazik qabiqla ortulu, strukturu yumshaq ve bosh konsistensiyali, rengi tund-qehveyi calarli olmaqla saglam hesab edilir.
Qida ehemiyyetine gore qaraciyer insan saglamligi ucun vacib olan bir sira bioloji aktiv maddelerin xezinesidir. Bele ki, cavan heyvanlarin qaraciyeri zulallar (albuminler, qlobulinler, ferroproteidler, nukleoproteidler, qlukoproteidler ve s.), yaglar, karbohidratlar (xususile heparin), antioksidantlar (koenzim Q, vitamin E ve s.), azotlu ekstraktiv maddeler (kreatin, purin, sidik covheri, xolin, metilquanidin ve s.), azotsuz ekstraktiv maddeler (qlikogen, sud turshusu, inozit ve s.), evezolunmaz aminturshulari (lizin, metionin, triptofan, histidin, leysin, izoleysin, valin ve s.), vitaminler (A, D, E, K, B1, B2, B6, B9, B12), biotin, fermentler (proteaza, lipaza, dezaminaza, esteraza, nukleaza, amilaza, kreatinaza, katalaza, karotinaza ve s.), hemcinin makro- ve mikroelementlerle (Fe, Ca, Mg, Na, K, P, Zn, Se, Cu, Y, F, Cl, Cr ve s.) zengin olub, enerji deyeri 100-150 kkal/100 qr arasinda deyishir.
Qaraciyer zulallarin miqdarina gore (17-18 faiz) etden geri qalmir. Xususile onun terkibinde qan piqmentinin (hemoqlobin) sintezinde feal ishtirak eden ferroproteidler (ferritin) cox oldugundan anemiyalar zamani istehlak edilmesi profilaktiki ehemiyyet kesb edir. Terkibinde yaglarin az (2-4 faiz), diger biokimyevi komponentlerin ise optimal seviyyede olmasi qaraciyerin insan orqanizmi terefinden asan menimsenilmesini temin edir. Qaraciyerin lipidleri doymush ve doymamish ali yag turshularindan ibaretdir ve doymush turshular nisbeten coxluq teshkil edir. Hemcinin onun terkibinde diger lipid birleshmelerinden xolesterolun miqdari da coxdur. Qeyd edek ki, lipid birleshmelerine daxil olan (karotinoidler qrupu) ve onkoloji xesteliklerin mualicesinde istifade edilen qiymetli ve tebii bioloji aktiv madde - skvalen ilk defe baliqlarin (akulalarin) qaraciyerinden elde olunub. Diger heyvanlarin qaraciyerinde de bu birleshmeye az miqdarda rast gelinir.
Terkibindeki ceshidli biokimyevi maddeler kompleksi qaraciyerin qida novu kimi insan saglamligi ucun bir sira faydali bioloji xususiyyetlere malik olmasini temin edir:
- terkibinde B12 vitamini ve demir terkibli ferritin cox oldugundan qanda hemoqlobinin sintezini guclendirmekle anemiyalarin qarshisinin alinmasina musbet tesir gosterir;
- heparinle (antikoaqulyant) zengin olduguna gore qanin laxtalanma prosesinin tenzimlenmesinde, o cumleden ateroskleroz, trombozlar ve diger damar problemlerinin qarshisinin alinmasinda faydalidir;
- terkibinde azot esasli kreatin cox olduguna gore orqanizmde metabolizm proseslerinin suretlenmesine ve fiziki yorgunlugun aradan qaldirilmasina musbet tesir edir;
- fol turshusu (vitamin B9), C, D ve A vitaminleri ile zengin olan qaraciyerin orqanizmde immun sistemin mohkemlenmesi, ana betninde dolun normal inkishafi, osteoporozun profilaktikasi ve gormenin aktivleshmesinde rolu boyukdur (A vitamini treska, putassu ve diger baliqlarin qaraciyerinde daha coxdur);
- terkibindeki K vitamini (K2 - menaxinon) qanin laxtalanma prosesini stimullashdirir, hem de sumuk toxumasinin formalashmasi prosesinde kalsiumun menimsenilmesini yaxshilashdirir;
- koenzim - Q (ubixinon) ile zengin olduguna gore orqanizmde serbest radikallari neytrallashdirir, E vitamininin antioksidant tesirini guclendirir ve huceyrelerde qocalma prosesinin qarshisini alir;
- azkalorili olmaqla yanashi, malik oldugu mikroelement ve vitamin kompleksi qaraciyerin diyetik qida novu kimi piylenmenin qarshisinin alinmasi ve artiq cekinin azaldilmasinda rolunu artirir.
Qeyd edek ki, terkibinde ekstraktiv maddeler (xususile kreatin ve purinler) ve xolesterol cox oldugundan qaraciyerin yashli insanlar terefinden cox istehlaki tovsiye olunmur.
Qaraciyerin baytarliq-sanitariya ekspertizasina celb olunub, muvafiq termiki tesire meruz qaldiqdan sonra istehlak edilmesi meslehet gorulur. Nezere almaq lazimdir ki, bir cox zoonoz xestelikler zamani heyvanin qaraciyerine nufuz eden xestelik amilleri (bakteriya, virus, helmint ve s.) insan saglamligi ucun riskler yaradir. Xususile zoonoz helmintozlar (fassiolyoz, exinokokkoz, dikroselioz ve s.) zamani helmintlerin surfe ve ya yetkin formalarinin mehz qaraciyerde lokalizasiya etmesi xesteliyin insanlara yoluxmasi ucun tehluke menbeyi hesab olunur. Hemcinin teze qaraciyer qanla zengin orqan oldugundan mikroorqanizmlerin inkishafi ucun elverishli muhit hesab edilir. Odur ki, qida tehlukesizliyi baximindan istehlak meqsedile bu mehsulun muvafiq temperatur rejiminde ( 0 ÷ +4 derece C temperaturda 1 gun, -1 ÷ +1 derece C temperaturda 3 gun, -18 derece C temperaturda 6 ay saxlana biler) ve mal qonshulugu prinsipine uygun olaraq soyuducuda saxlanmasi tovsiye edilir. Qeyd etmek lazimdir ki, dondurulmush qaraciyerin defrostasiyasi (tekrar dondurulmasi) yolverilmezdir.
Anarim.Az /news.milli.az