Anarim.Az teqdim edir
Bir qadinin tekbashina ushaq dunyaya getire bilmeyeceyi veziyyetler olur. Bele hallarda evli cutlukler bir ushagin genetik olaraq yad olan surrogat ana terefinden dogmasi usuluna muraciet ede bilerler.
Surroqatliq komekci reproduktiv texnologiyalara aiddir ve eyni anda uc shexsin konsepsiyada ishtirak etmeyini nezerde tutur. Birinci - genetik atadir, dollenme ucun sperma veren ve ushaq dunyaya geldikden sonra ataligini tanimaq ucun razilashan shexsdir. İkinci teref - yumurtasini mayalandirma ucun teslim eden ve ushaq dogulduqdan sonra ana kimi davranmaga razi olan genetik anadan danishiriq. Ucuncusu, prosedur, bir qayda olaraq, kompensasiya esasinda genetik valideynler ucun ushagin betninde boyutmesine ve sonra dogulmasina raziliq veren dogush yashinda bir qadin ola bilecek surroqat ananin ozunu ehate edir.
Bu usul embrionun evli bir cutluyun yumurtasindan ve spermasindan elde edilmesinden ibaretdir, ancaq ushagi dunyaya getirmek ucun bashqa bir qadin, surroqat ana mesuliyyet dashiyir. Surroqat ananin dashidigi ushaqla genetik bir elaqesi yoxdur ve buna gore de ona hec bir xususiyyetini, meselen derinin, gozlerin, sacin rengini oture bilmir. Bir surroqat ana ucun esas teleb fiziki saglamliq ve qebul edilen rola mesuliyyetli munasibetle ifade olunur. Dogushdan derhal sonra ushagi bioloji valideynler goturur.
KİM Surroqat ANA OLA BİLER?
Tanish ve ya anonim bir qadin surroqat ana roluna gire biler. On shertler arasinda en az bir ushaginizin olmasi da var. Bundan elave, surroqat ananin saglamligi qaydasinda olmali ve yashi 35-den cox olmamalidir. Bashqa bir teleb - surroqat ananin yumurtasindan mayalanma ucun istifade oluna bilmez.
Ancaq ekstrakorporal mayalandirma (EKM) kimi yeni texnologiyanin ortaya cixmasi, medeni xususiyyetlerin formalashmasi ve daha gec yashda ushaq sahibi olma meyli sayesinde son illerde surroqat analiq hadiselerinin sayi keskin shekilde artmishdir.
Son iyirmi il erzinde bele hadiseler qloballashdi.Hazirda bu shekilde dunyaya gelen ushaqlarin sayi ile bagli deqiq bir melumat yoxdur, amma hele 2012-ci ilde analiq senayesinin 6 milyard dollar teshkil etdiyi texmin edilirdi.
Tekce İngilterede surroqat ana terefinden ushagin valideynlere verilmesine dair resmi sifarishlerin sayi yeddi ilde uc defe artmishdi. 2011-ci ilde bu say 121 idise, 2018-ci ilde 368-e qalxmishdi. Lakin surroqat analiq muqavilelerinin esl sayi daha cox ola biler, cunki bele danishiqlarda bezen huququ senedleshme aparilmir.
Surroqatligin iki novu vardir: bashqa bir qadinin dollenmish yumurtasinin surroqat ananin ushaqligina yerleshdirilmesi ve enenevi surroqat ananin yumurtasinin dollenmesi( bu usuldan daha cox homoseksual cutlukler yararlanir).
Bu texnologiya sayesinde tebii olaraq ushaq sahibi ola bilmeyen insanlara valideyn olmaq shansi verilir. Eyni zamanda, uzun ve son derece cetin bir ovladliga goturme prosesi ile meshgul olmaga ehtiyac qalmir.
Bu usul ilk tetbiq edildiyinde heddinden artiq cekishmelerle kecir, bu sebeble olum sayi artirdi. Meselen, korpe Qumminin hekayesi butun dunyani shoka salmishdi. Korpenin dogulmasini sifarish eden cutluyun oglu Daun sindromu ile dunyaya geldiyi ucun Tailandda buraxdiqlari, ancaq saglam ekiz bacisini Avstraliyaya apardiqlari bildirilirdi.
Mehkeme daha sonra ushagin atilmamasina qerar verse de, lakin valideynlerden birinin kecmishde ushaqlara qarshi seksual cinayetlerde defelerle gunahkar oldugu aydinlashmishdi. Bu, surroqat ushaqlarin qorunmasinin zeruriliyi barede muzakirelere sebeb olmushdu.
Bu cur ushaqlarin mudafiesini temin etmekle yanashi, surroqat analarin vasiteciler terefinden istismar edilmesi ve onlarin qeyri-insani sheraitde istismari haqda danishilmaga bashlandi.
Pul mukafati
Surroqatliq ucun maddi cehetden teminatsiz ve sosial cehetden hessas olan qadinlar tez-tez pul mukafatlari ile aldanirlar. Meselen, Ukraynada bir surroqat ana 20 min dollara qeder qazana biler ki, bu da olkenin orta illik emek haqqinin texminen sekkiz mislidir.
Lakin ekser hallarda qeyyumluq qaydalari en kicik shekilde pozulduqda ve ya hamilelik dushuk ile neticelendiyi teqdirde surroqat analara qarshi pis reftar hekayeleri de vardir. Qadinlarin mumkun istismari ile bagli narahatliqlar bezi olkeleri surroqatliq proqramlarini tamamile qadagan etmeye mecbur etdi. 2018 -ci ilde BMT "kommersiya surroqatliq - umumiyyetle, ushaq satmaga beraberdir" beyanatini verdi.
Tibbi turizm
Surroqat analiq qaydalarini tenzimleyen qanunlarin olkeden-olkeye ferqlendiyini qeyd etmek olar. Bu istiqametde tarixe, medeniyyete ve sosial uygunluga gore idare oluna bilen qaydalar yaranmishdir..
Almaniya, Fransa, Norvec,İsvec, Etoniya olkelerde surroqat analiq ozune hormet hissini bogdugu ucun qadindan meqsedli shekilde istifade olunduguna inanilir. Buna gore de orada surroqatliq qadagandir.
İngiltere, Niderland kimi diger olkelerde surroqatliq bir qadindan digerine hediyye olaraq gorulur ve yalniz temennasiz olaraq icaze verilir. Ukrayna, Rusiya ve Kaliforniya da daxil olmaqla ABSh -in bezi eyaletlerinde surroqat analiq xidmetlerinin satishina icaze verilir. Bunun sebebi bir qadinin surroqat ana olmaq istemeyine qerar vermek huququnun olmasidir. Keniya ve Nigeriya kimi bezi olkelerde surroqat analiq qanunla tenzimlenmir.
Qanunvericilikdeki bu ferqler sebebiyle surroqatliq tibbi turizmin populyar bir novune cevrildi.
Mueyyen bir olkede surroqat analiq qadagandirsa (ve ya ehemiyyetli mehdudiyyetler varsa), ushaq sahibi olmaq isteyenler qanunlarin daha yumshaq oldugu ve ya bu prosesin hec bir shekilde tenzimlenmediyi yerlere uz tuturlar.
Son zamanlar Hindistan, Tailand, Kamboca ve Nepal kimi olkeler xususi populyarliq qazanmishdi. Bu dovletlerin selahiyyetlileri vetendashlarinin istismar edilmesinden qorxduqlari ucun bu cur klinikalari baglamaq qerarina geldiler. Ancaq bele bir klinika baglandiqda derhal onun yerine yenisi gorunmeye bashlayir.
Qadaga menevi, exlaqi ve huquqi aspektlere esaslanir.Bezi olkelerde -Finlandiya, İspaniya, Yunanistanda birbasha qadaga olmasa da, huquqi destek de yoxdur. Demeli, muqavile baglansa bele, qanuni guc olamayacaq.
Bezi postsovet olkelerinde - Rusiya, Belarusiya, Ukrayna, Qazaxistanda surroqatliq qanunileshdirilib.
Huquqi cetinlikler
Kasib olkelerde qadinlarin istismar riski ve ushaqlara emtee kimi baxilmasi ile bagli etik meselelerin oldugu aydindir. Tibbi turizm de bu sebebden huquqi cetinliklerle uzleshe bilir.
Surroqat anani qanuni valideyn hesab eden olkeler olsa da, ushaqlarin dunyaya geldiyi andan mushterilerin valideyn hesab edildiyi olkeler de vardir. Ushagin vetendashligi olmadiqda cetin veziyyet yarana biler, cunki hec bir olke onu vetendash olaraq tanimir. Ekser olkelerde ushagin rifahi birinci prioritet hesab olunur. Bu o demekdir ki, selahiyyetliler istismar ehtimalina goz yumaraq muqavileni cox zaman qebul etmeli olurlar.
Olkeler arasinda muqavileler
Beynelxalq xususi huquq uzre Qaaqa konfransi dovletler ucun xaricde dogulan ushaqlar uzerinde valideynlik huquqlarinin taninmasi ile bagli danishiqlar aparan beynelxalq qaydada qanunlarin yaradilmasini nezerden kecirir.
Lakin bu meseleye yanashmada ehemiyyetli ferqler oldugu ucun olkeler arasinda konsensus tapmaq cetinlik yarada bilir.
Surroqat analiq etmeyi qadagan eden ve ya mehdudlashdiran olkelerin buna icaze veren bir muqavile imzalamasi ehtimali azdir. Eksine, buna icaze veren olkeler mehdudiyyetleri qebul etmek istemirler. Eslinde, selahiyyetliler cetin bir veziyyetle qarshi - qarshiyadirlar: qlobal surroqat analiq bazari ferqli dovletlerin qanunlarindaki ferqler sebebinden boyumush, ancaq bu ferqlilikler sebebinden movzunu tesirli shekilde tenzimleye bilmemishler.
Surroqatliq ushaq sahibi ola bilmeyen valideynler ucun umid yeridir, eyni zamanda, sosial cehetden hessas insanlarin istismarina sherait yaradan usuldur.
Surroqat analigin populyarligi artdiqca bu huquqi ve etik meselelerin daha da aktuallashacagi hiss olunur.
Hira Abbey
Anarim.Az