Ehval-ruhiye deyishkenliyi, ruh dushkunluyu, esebilik, aqressivlik, gerginlik, heddinden artiq emossionalliq, insanlardan uzaq durmaq, ozune qapanma, olum ve intihar barede dushunmek... butun bunlar yeniyetmelerde mushahide olunan depressiyanin esas elametleridir.
Yeniyetmelik ushagin en hessas dovru hesab olunur.
Bu dovrde onlarda yeniyetmeliye xas xususiyyetlerle yanashi, zererli verdishlere ve depressiyaya meyllilik yuksek olur. Ushaqliq dovrunden yeniyetmelik dovrune kecidin esas xususiyyetleri ushagin ozunu her kesden ustun tutmasi, agilli hesab etmesi, hec kesi, xususen de valideynlerle dil tapmamasidir. Kenardan verilen oyud-nesihet ve meslehetler ona elave qiciq tesiri bagishlayir. Ushaqliq cagindan yeniyetmelik dovrune kecidde onlarda valideynlerle qarshiliqli inam, hormet, etibar ve s. kimi munasibetlere kecmeye telebat yaranir. Yeniyetmelik doneminde valideyne ushaq saydigi, soz kecire bildiyi ovladi ile unsiyyet qurmaq, dil tapmaq mushkule cevrilir. Bu zaman valideynle yeniyetme ovladi arasinda konfliktler, munaqisheler bash qaldirir. Her hereketi, davranishi tenqid olunan, etdiyi yanlishliqlara gore cezalandirilan ushaq ise ona olan bu munasibetden depressiyaya dushur. Mutexessisler deyir ki, son dovrler yeniyetmeler arasinda depressiyadan eziyyet cekenlerin sayi xeyli artib.
2020-ci ilde yetkinlik yashina catmayan shexsler arasinda ozunu oldurme ve ozunu oldurmeye cehd hadiselerinin sayi 65 olub. Onlarin 37-si ozune qesd edib, 28 yeniyetme ise ozunu oldurmeye cehd edib. 2019-cu ilde yetkinlik yashina catmayan shexsler arasinda ozunu oldurme ve ozunu oldurmeye cehd faktlarinin sayi 71, 2018-ci ilde 81 olub.
Hit.az bildirir ki, psixoloq Vefa Ekber deyir ki, depressiya muxtelif veziyyetlere ve stress yaradan amillere qarshi verilen reaksiyadir. Ozune inami ashagi olan, cetin veziyyetlerde ozunu idare etme gucunun olmadigini fikirleshen yeniyetmelerde, stress yaradan hadise ve veziyyetlerle qarshi-qarshiya qaldiqda depressiyaya dushmek riski yuksekdir. Yeniyetmelerde depressiya diaqnozu qoymaq cetindir, cunki bu dovrde ehval-ruhiyyede deyishikliklerine cox rast gelinir. Bezen dunyanin gozel bir yer oldugunu dushunen ushaq bezen de heyatin dozulmez oldugunu fikirleshe biler:
"Yeniyetmelik dovru her kesde eyni formada bash vermir. Hemin dovrde hem fizioloji, hem psixoloji, hem sosial baximdan deyishiklikler olur. Bezileri yeniyetmelik dovrunu hec bir problem yashamadan kecir, bezilerine ise daha derinden tesir edir".
Psixoloqun dediyine gore, depressiyada olan yeniyetmelerde esasen, ishtahada ve yuxuda pozuntular, derslerinde nezerecarpacaq derecede geri qalma, dostlarindan ve her hansi fealiyyetden uzaq olma, enerji ve motivasiyanin ashagi olmasi mushahide olunur. Hemcinin onlarda hec bir sheyden zovq ala bilmemek, esebi olmaq, ona qarshi deyilen sozlere ashiri reaksiya, ideallarina, arzularina cata bilmeyeceyini dushunme, ozuneinamin ashagi olmasi, gunahkarliq hissi, qerarsizliq, unutqaniq, konsentrasiya ola bilmemek, daimi narahatliq, intihar fikirleri, buna meyllilik kimi elametler mushahide olunur. İctimai yerlerden uzaq olmaq, unsiyyetden qacmaq, gunun ekser hissesinde ehval-ruhiyyenin yaxshi olmamasi ve ya ovqatin ani shekilde deyishmesi depressiyanin esas elametlerindendir:
"Yeniyetmede sadalanan bu hallar mushahide olunursa demek ki, o depressiyadadir".
Vefa Ekber bildirib ki, ozguven problemi, eks cinsle yashanan problemler, mekteb ve ailedaxili problemler depressiyaya sebeb ola biler. Yeniyetmelerde depressiya riskini artiran amiller valideynlerinden hansisa birinin olumu ve ya boshanma, ailedaxili munaqisheler, yashayish yerinin tez-tez deyishdirilmesi ve s: "Yeniyetmelerin depressiyaya dushmesinin sebeblerinden biri de valideynlerin oz dogrularini onlara diqte etmesidir. Valideyn cox zaman onlari yoneltmeye, deyishmeye calishir. Onun fikirlerini onemsemir, oz dogru bildiyi istiqamete yoneltmek ucun ushaga fiziki ve psixoloji tezyiqler edir. Genclik dovrune yaxinlashan yeniyetmelerin azadliga can atmasi, ailelerin ise bu arzulari mehdudlashdirmaq istemesi ekser hallarda ciddi problemlere sebeb olur. Bu zaman da ushaq onlardan uzaqlashir, ozune qapanir ve depressiyaya dushur".
Psixoloqun sozlerine gore, depressiyaya sebeb olan faktorlardan biri de valideynlerin bir-birine olan yalanci munasibetidir. Xoshbext kimi gorunmeye calishmalari, saxta aile seadeti sergilemeleridir: "Ushaq valideynlerinin saxta munasibetini, xoshbext olmadiqlari halda ozlerini xoshbext kimi gostermelerini gorub onlara guvenmir. Qarshilashdigi her hansi bir hadiseni, problemlerini, yashadiqlarini onlarla bolushmur ve ozune qapanir, depressiyaya dushur".
Vefa Ekber vurgulayib ki, bezi aileler ovladlarinin yeniyetmelik dovrune hazir olmurlar: "Yeniyetmelik dovrunde ushaqlar valideynlerine qarshi usyankar, aqressiv olur. Bu zaman valideynler anlayish gostermeli ve onlari basha dushmeye calishmalidirlar. Ushaq ne qeder valideynine seni gormek istemirem dese de onun en boyuk destekcisi valideyn ve onun sevgisidir. Bu donemde ushagin daha cox valideyn sevgisine ehtiyac duyur. Ata ve ana bu donemde ovladina destek, qol-qanad olsa, anlayish, nevazish gosterse, o da bu cetin dovru daha asan kecirer. Bu dovr cox hessas bir donem hesab olundugu ucun valideyn terefinden yol verilen her hansi bir yanlishliq gelecekde cox boyuk fesadlarla neticelene biler. İndiki yeniyetmelerde informasiya bollugu var. Amma teessuf ki, bu informasiyani dogru istifade etmeyi bacarmirlar. Valideynler bu barede ovladlarini dogru istiqamete yoneltmeleri cox vacibdir. Yeniyetmeler bezen cox aqressiv davranishlar gosterirler ve o zaman onlarla danishmaq hec bir ehemiyyet kesb etmir, sakitleshmelerini gozleyib daha sonra danishmaq daha yaxshidir.
Depressiyada olan yeniyetmelerin mualice olunmasi son derece vacib meseledir. Onlara destek gosterilmesi mutleqdir. Valideynin ohdesinden gelmediyi psixoloji problemler yarandiqda psixoloqa muraciet etmek lazimdir. Depressiya ciddi xestelikdir ve mualice olunmazsa daha ciddi problemlerle qarshilashila biler. Qeyd edim ki, yeniyetmelik dovrunde ushaqlarda intihara meyililik yuksek olur. Bu yashda intiharlara daha cox rast gelinir".
Aile, Qadin ve Ushaq Problemleri uzre Dovlet Komitesinin İnformasiya ve analitik arashdirmalar shobesinin mudiri Elgun Seferov deyir ki, yeniyetmelik dovrune kimi ushaqlar arasinda intihar hallari cox az olur, bu yashdan sonra ise artir:
"Yeniyetmelik doneminde ushaqlar gergin ve stressli olur. Onlarin bir qismi bu donemde ozunden razi, diger qismi ise ozunden narazi olur. Yetkinliye xas davranishlar numayish etdirende, derslerde gerilemeler, qebul imtahaninda zeif netice gosterende, bir sozle qoyulan telebleri yerine yetire bilmediyi ucun ailesi ona qarshi tezyiq gosterir. Neticede psixoloji durumu normal veziyyetde olmayan yeniyetme intihar yolunu secir".
Onun sozlerine gore, intihara diger sebeb ushaqlarin kecid dovru problemidir. Hemin muddetde ushaqlarin musteqillik arzusu bash qaldirir:
"Onun bu arzusuna qarshi cixanda ise valideynle ushaq arasinda konfliktler, mubahiseler yaranir. Hetta cox xirda meseleler ustunde evde ciddi soz-sohbet olur. Bu kimi hallarda ushaqlar valideynlerinin acigina, onlari cezalandirmaq ucun intihar edirler".
Elgun Seferov vurgulayib ki, yeniyetmeler arasinda intiharlar daha cox ailelerdeki problemler sebebinden bash verir: "Ushaq yeniyetmelik dovrunde mueyyen sixintilar kecirir. Valideynin diqqetine, qaygisina, sevgisinde, anlayishli davranisha daha artiq ehtiyac duyur. Valideynlerin alkoqol ickilerden, narkotik maddelerden istifadesi, ushaqlara etinasizliq gosterilmesi, tehsilden yayinma, psixoloji duruma tesir eden diger hallarin bash vermesi ruhen gergin veziyyetde olan yeniyetmenin intiharina getirib cixarir".
Valideyn Gunay Salmanova deyir ki, oglu hazirda yeniyetmelik yashindadir. Onda yeniyetmeliye xas bir sira xususiyyetler ozunu buruze verir: "Gergindir, aqresivdir, oz bildiyini edir, valideynlerinin dediyi soz, verdiyi meslehetler ona qiciq kimi gelir. Bu durum bizi narahat etse de sebirli olub, anlayish gostermeye, onu basha dushmeye calishiriq. Dushunuruk ki, biz ona qarshi aqressiv davransaq, tenqid etsek, cezalandirsaq bunun hec bir musbet neticesi olmayacaq. Eksine bu onda menevi-psixoloji travmalar yaradacaq.
Ovladimizla dil tapmaga, dost olmaga calishiriq. Qeti shekilde onu qiciqlandiran, gerginleshdiren movzulara, meselelere toxunmuruq. Secimine, zovqune mudaxile etmirik. Nezaretde saxlayiriq, nezerimizdaim onun uzerindedir. Ancaq bunu onun ozune hiss etdirmemeye calishiriq. Bu yash dovrunde valideynler cox diqqetli ve ehtiyatli olmalidirlar. Ozlerinin duzgun saydiqlari terbiye usullarindan istifade etmemelidirler. Anlayishli, temkinli ve en onemlisi ise munasibetde cox diqqetli olmalidirlar. Yeniyetmeler serbestliye, azadliga meylli olurlar. Ata ve ana ovladina hiss etdirmeden, kenardan nezaret etmekle ona mueyyen azadliqlar vere biler. Cunki valideynler ovladina guvenmese, etibar etmese, bu hemin yeniyetmenin aileden tedricen uzaqlashmasi ile neticelenecek.
Ushaq ozune, ona guvene bilecek, ona inanan, arxa dayaq ola bilecek shexs axtarmaga bashlayacaq ki, bu da veziyyetin daha da agirlashmasina sebeb olacaq. Valideynle ovlad arasinda bu yash dovrunde her hansi bir konfliktin bash vermemesi ucun valideyn elinden geleni etmelidir. Cunki bu dovrde terefler arasinda yashanan gerginlikler gelecekde valideyn-ovlad munasibetlerinin soyumasina sebeb olur". /medicina.az
Telegramda izleyin 
instagramda izleyin