Anarim.Az Kulis.az istinaden boyuk senetkar, Xalq artisti Adil İsgenderov haqqinda maraqli faktlari teqdim edir.

Adil Rza oglu İsgenderov 1910-cu il mayin 5-de Gencede bey ailesinde dunyaya gelib. Ailede 4 qardash, bir baci olublar. Soyadlari İsgenderov yox, İsgenderbeyli olub. Sovet hokumetinin tezyiqleri ile qarshilashmamaq ucun Rza bey soyadini deyishib. Adilin 6 yashi olanda atasi rehmete gedib. O, aile dushmenciliyinin qurbani olub. Gence İcra Hakimiyyetinin binasinin yerinde evveller karvansara olub, onun bir hissesi Adil İsgenderovun ana babasi Mohsun beyin olub.

10 yashindan Gencedeki pioner evinde ozfealiyyet derneyine qoshulub. Teatra cox meylli olub. Hetta 13 yashinda "Qacaq Kerem" tamashasini qurub. Kerem obrazini ozu oynayib. Yaradici adamlar baxiblar ki, bu, boyuk bir teatrin tamashasidir. Ele buna gore de onu Bakiya getiribler. Baki Teatr Texnikumunda aldigi tehsilden sonra Adil İsgenderov A. Lunacarski adina Moskva Teatr Seneti İnstitutunda oxuyub. Moskva Bedaye ve Vaxtanqov teatrlarinda tecrube kecib. Tam hazir veziyyetde Akademik Milli Teatra gelen Adil İsgenderovu bir il sonra teatra bash rejissor teyin edibler. Uzun muddet teatrda fealiyyet gosterib, sehneye yeni tamashalar qoyub. Onun dovrunde "Azdrama"ya hami "İsgenderovun teatri" deyib.

***

Heyat yoldashi Zina xanimin da aktrisaliq qabiliyyeti olub. Onlar dram derneyinde tanish olublar. Adil muellim ondan 7-8 yash boyuk olub. Heyat yoldashinin ishlemeyine razi olmayib. Zina xanim onun xasiyyetini bildiyinden bu meselede israr etmeyib. Bu evlilikden Adil İsgenderovun Dilare ve Nigar adli qizlari dunyaya gelib. Dilare xanim hazirda Bakida yashasa da, bacisi Nigar ailesi ile birlikde Almaniyada yashayir.

İlk rejissorluq ishine "Polad qartal" tamashasindan bashlayan İsgenderov milli teatrin sehnesinde "Heyat", "Vaqif", "Xanlar", "Ferhad ve Shirin", "Aydin", "Sherqin seheri", "Otello", "Cavanshir" kimi tamashalara heyat verir.

***

1966-ci ile qeder Adil İsgenderov kinoda aktyor kimi ishtirak edib. İlk defe Huseyn Seyidzade Adil İsgenderova "O olmasin, bu olsun" filminde qocu rolunu verir. 1958-ci ilde ise "Uzaq sahillerde" filminde sahibkar Rosselininin rolunu ifa edir. Bundan sonra ise "Qara dashlar", "Mehebbet dastani", "26 Baki komissari", "Qanun namine" ve "Axirinci ashirim" filmlerine cekilir. 1966-ci ilden bashlayaraq "Azerbaycanfilm" kinostudiyasina rehberlik etmeye bashlayir. Yalniz "Ehmed haradadir?" filminin qurulushcu rejissoru olur. 1937-ci ilden omrunun sonuna qeder İncesenet İnstitutunda ders deyib.

"Axirinci ashirim" filminin Tbiliside numayishden sonra bash rolun - Kerbelayi İsmayil obrazinin ifacisi mukafata layiq gorulur. Adil İsgenderov mukafatdan imtina edir, boyuk urekle hemin mukafati Qemloya - Melik Dadashova vermeyi meslehet gorur.

***

"Otello" tamashasinda bash rolu Elesger Elekberova verende de onunla qanli bicaq imish. Bu tamashadan sonra meshhurlashan Elesger Elekberov dushmen oldugu Adil İsgenderov haqqinda "On sozdal menya" - deyirmish.

Telebesi Ebdul Mahmudbeyov xatirelerinde deyir:

"Moskvada menimle birge bir ermeni tehsil alirdi. Azerbaycan dilini de gozel bilirdi ve tehsilimizin sonunda bu ermeninin ssenarisi ile bir film cekmek qerarina geldim. O vaxtlar "Azerbaycanfilm"e Adil muellim rehberlik edirdi. Geldim yanina, cox sevindi, cunki onun yetirmesi idim. Gorushduk, sohbet etdik, vaxt yetishdi, Adil muellim ssenarini acdi ki, baxsin. Bir de gordum kishinin rengi agardi, oxuyub ki, rejissor Ebdul, ssenari Akopyan. Akopyan da yanimizdadir, qayitdi ki, qada, bu ermenidir? Dedim, beli, amma Bakida dogulub. Qada, cehenneme dogulub, bes sen bu gedeni bura getirende gormedin ki, girishde "Azerbaycanfilm" yazilib? Uzunu tutub Akopyana, qayitdi ki, dur terpen Sabuncu vagzalina, min qatara birbasha "Ermenifilme" get. Sonra da mene Xeberdarliq etdi ki, bir daha bele qelet etmeyim".

***

Adil İsgenderovun teatrdan getmesine sebeb Xrushovun cixardigi qerar olur. Xrushov qerar cixarir ki, bir adam iki vezife dashiya bilmez. İsgenderov ya bash rejissor olmali idi, ya da teatrin direktoru. Bu qerar onu sevmeyenlerin eline boyuk furset verir.

Adil bey de bele sheyleri qebul ede bilmir. Buna gore de teardan uzaqlashir.

Adil İsgenderov sade oldugu qeder de zabiteli insan olub. Moskvanin kinostudiyalarinda onu goren kimi hami qiraga cekilib, ona yol verirmish. Bey balasi olmasi onun shexsiyyetinde de ozunu gosterib. Shahidlerin dediyine gore o, "Azdrama"ya girende heyetde, dehlizde bir adam qalmirmish.

***

Adil İsgenderovun qardashi oglu musahibelerinin birinde deyir:

"Azerbaycanin Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesinin katibi Kozlov bir defe emime zeng edib ki, filankesi bu rola cek, bir yehudi var, onu da rejissor komekcisi qoy. Emim bunu qebul etmeyib. Deyib, yoldash Kazlov, siz bilirsinizmi ki, mikrorayonda su gelmir? Siz yaxshi olar ki, su ile meshgul olun, men kino ile meshgul olaram. Bunu deyib telefonun desteyini asib. Bes bunu ona bagishlayardilarmi?

"Axrinci ashirim" cekilende filmle bagli Ferman Kerimzade ile tez-tez guclu mubahiseler edirmishler. Moskva filmi ssenaride oldugu kimi cekmeye qoymurmush. Ssenaride edilen deyishiklik de Ferman muellimin xoshuna gelmir. Bir gun Adil İsgenderov ona deyir ki, Ferman, sen basha dushmursen, bu gelecekde bize lazim olacaq. Ne cur cekilir, qoy cekilsin. Tarixi film olacaq.

***

Semed Vurgun "Vaqif" pyesini yazandan sonra bir qrup adamlar Mircefer Bagirova donos yazirlar ki, pyesdeki Aga Mehemmed Shah Qacar obrazi onun prototipidir. Semed Vurgun onu bash kesen, qan icen kimi gostermek isteyir. Hemin vaxtlar Adil İsgenderov "Vaqif" pyesini sehneleshdirir. Xeber gelir ki, Mircefer Bagirov gelib tamashaya baxacaq ve zalda ondan bashqa hec kim olmayacaq. Semed Vurgun da, Adil İsgenderov da cox heyacan keciribler. Tamashanin yaxshi alinmasi ucun ellerinden geleni edibler. Hemin gun evdekilerle sagollashiblar ki, birden qayitmazlar.

Mircefer Bagirova donos yazanlar gozleyibler ki, tamashadan sonra Adil İsgenderovu da, Semed Vurgunu da mashina qoyub aparacaqlar. Ancaq eksine olub. Bagirov tamashani cox beyenib. Buna gore onlara teshekkur edib. Seheri gun Adil İsgenderova xidmeti mashin hediyye olunub.

***

Xalq artisti Elesger Elekberovla mohkem dost olsalar da onlarin bu dostlugu sonradan dushmenciliye cevrilib. 1959-cu ilde Moskvada kecirilen ongunlukde Azerbaycandan gelmish incesenet xadimlerine ittifaq seviyyeli fexri adlar verilir. Akademik Dram Teatrinin payina dushen fexri ada ise Elesger Elekberov layiq gorulmeli olsa da, hemin ad ona deyil, dostu ve rejissoru Adil İsgenderova verilir. Bu hadise Elesger Elekberova berk toxunur ve o, qelbindeki incikliyi def ede bilmir. Bakiya qayidandan sonra teatrdan erize yazaraq ishden cixir. Sonralar her ikisi etiraf edirler ki, onlarin kuskunluyu Azerbaycan teatri ucun baha basha gelir.

Bu kuskunluk barede diger bir versiya ise ondan ibaretdir ki, deyilenler gore, Veli Axundov Elesger Elekberovun yaxin qohumu olub. O, Merkezi Komitenin Birinci Katibi secilenden sonra Elesger Elekberov cox deyishir. Her gun bir behane ile Adil beye zeng vurub tamashalarda cixish etmekden boyun qacirir. Bir gun zeng edir ki, sehhetim pisdir, gele bilmirem, bashqa gun deyir, tamashanin vaxtin deyishin. Bele ozbashinaliqlari Adil İsgenderov qebul etmir. Bir gun ise Moskvada "Vaqif"i sehneye qoyarken Elesger Elekberov xeber gonderir ki, asmam tutub, gele bilmirem, mehmanxanaya tecili yardim cagirmisham. Adil muellim bildirib ki, agilsizlq etme, sehneye cixmalisan, bizi pis veziyyetde qoyma. Ancaq o sehneye cixmayib. Bele olan halda Adil bey sehneye Agadadash Qurbanovu cixarib. Bundan sonra dogurdan da Elesger Elekberovun asmasi tutub, tecili yardim cagiriblar.

***

"Nesimi" filminde Teymurleng obrazina cekilmekden imtina edir. Munasibetleri yaxshi olmasa da deyir ki, Yusif Veliyevin Teymurlengi daha mukemmeldir. Menden Teymur olmaz, Yusifi cagirin, o, gelib cekilsin. Elece de "Deli Kur" filminde Rejissor Huseyn Seyidzade Adil İsgenderovu Cahandar aga obrazina cekir. Hetta filmin 240 metr lente alinir. Adil muellim ise roldan imtina edib rejissora meslehet gorur ki, bu rola daha cox Eleddin Abbasov uygun geler, onu ceksinler.

Melik Dadashovla Adil İsgenderovun genclik illerinden munasibetleri yaxshi olsa da, sonralar bilinmeyen sebeblerden onlar iki dushmene cevrilirler. Hetta onun oglu Rafael Dadashovun filmlere cekilmemesinde Adil İsgenderovun boyuk rol oynadigini dile getirir: "Bu, Adil İskenderovla Melik Dadashovun arasinda yaranan cox ciddi mubahise ile bagli idi. Zamaninda Melik Dadashov Adil İskenderovun yarasina duz sepmishdi. Gorunur Adil muellim de bunu yaddan cixarmamish, yeri geldikce onun ogluna mueyyen serhedler qoyurdu. Hetta Melik Dadashov ozu o zaman Moskvaya gedib oranin vasitesi ile teatra berpa olunmushdu."

Kamal Xudaverdiyevin xatirelerinden: "Adil muellim kurs rehberim olub. Biz senetin elifbasini Adil İsgenderovdan oyrendik. Menim ilk filme cekilmeyimin de sebebkari o oldu. "İstintaq" filminde kenardan aktyor devet olunmush bir obraza meni meslehet gormushdu. Bunu yalniz menim ucun etmemishdi, Rasim, Shahmar, umumiyyetle o dovrde uze cixan butun aktyorlar onun tapintisi idi. Filmlere kenardan aktyor devet olunmasinin qarshisini alib, oz aktyorlarimizi tanitdi. Subut etdi ki, bizde de bacariqli gencler var. Bir rejissor onu eshitmek istemirdi, Adil muellim ondan sorushdu ki, niye ozumuzunkulerle ishlemirsen? Cavab verdi ki, men ozumuzunkulerle ishleye bilmirem. Dedi, qada, onda men kenardan rejissor cagiraram bizim aktyorlarla ishleyer. 15 aktyor devet etmekdense, bir rejissor devet etmek daha serfelidir.

Adil muellimin yaxshi bish-dush qabiliyyeti olub. Bir gun piti bishirib qardashi oglunu da ailesi ile qonaq cagirib. Qonaqlar pitiden dadib Nizami kinoteatrina kinoya gedirler. Adil muellime teklif etseler de, imtina edib deyir: "Qadam, siz gedin, kinodan gelenden sonra cay demleyerem icerik". Hemin gece Adil isgenderovun ureyi tutur. Tecili yarim cagrilsa da, onun heyatini xilas etmek mumkun olmayib. Adil İsgenderov 1978-ci il sentyabrin 15-de dunyasini deyishib.

Hemin gun L.İ.Brejnev Bakiya novbeti resmi sefere gelibmish. Rehberin gelishinden yaranan bayram ehval-ruhiyyesi pozulmasin deye, onun tabutunu gizlin-gizlin axshamin qaranliginda divar dibi ile aparib indiki İkinci Fexri Xiyabanda sessiz-semirsiz torpaga tapshiriblar. Lakin, Adil İsgenderovun qardashi oglu bu iddialarin dogru olmadigini aktyorun Aktyorlar evinden goturulerek olumunden bir gun sonra gunorta saatlarinda defn olunudugunu bildirib.

Telegramda izleyin

instagramda izleyin