Sosioloq selektiv abortlarin genish yayilmasini cemiyyetin kishi merkezli tebieti ile elaqelendirir


2025-ci ilin yanvar-iyun aylari erzinde 46 437 nefere ushagin anadan olmasina gore proaktiv qaydada birdefelik muavinet teyin olunub ve odenish edilib. Dovlet Sosial Mudafie Fondu (DSMF) melumat yayib. Muavinet odenishleri 21 765 nefer qiz, 24 672 nefer oglan ushagina gore aparilib.

Reqemlerden gorunur ki, yeni dogulan qiz ushaqlarinin sayinda keskin azalma var. Sosioloqlar bildirir ki, cemiyyetde kishilerin sayinin bu artimla davam etmesi olkenin acinacaqli neticelerle uz-uze qalmasi halina getirib cixara biler. Bura gender berabersizliyi, zorakiliq, erken nikah, insan alveri ve kriminal seviyyenin artmasi da aiddir.

Sosioloqlar ise dushunur ki, adeten qiz ushaqlarina olan isteksizlik inkishaf etmemish, partriarxal cemiyyetlerde ozunu gosterir. Buna sebeb ise ailelerin qizlari zeif hesab etmesidir. Bele ki, bu sayaq cemiyyetlerde qadinlarin huquqlari daha cox pozulur. Qiz ushaqlari qebul edilmediyi ve tek ushaq isteyi sebebinden tez-tez goturulur.

Azerbaycanda selektiv abort genish yayilib. Dogrudur, qanunvericilikde cinsi mensubiyyetine gore ayri-seckilik yolverilmezdir. Bununla bele, Azerbaycan selektiv abortlarin umumi menzeresine gore dunyada liderdir. Bir cox ailelerde qadinlarin reproduktiv saglamliq huquqlari qorunmur, aile uzvlerinin isteyine esasen qadin hamileliyi suni shekilde dayandirmaga mecbur edilir. Bezen de qadin yalniz qiz ushaqlari dunyaya getirdiyi ucun terk edilir.

Amma bezi mutexessislere gore, olkemizde oglan ushaqlarinin sayinin cox olmasinin musbet terefleri coxdur. Birinci novbede ordumuz ucun vacibdir. Hemcinin guc strukturlarinda ve muxtelif agir ishlerde kishilerin sayinin cox olmasi shertdir. Bu meselenin menfi terefi odur ki, bezi analar oz ovladlarini dunyaya getirmeden telef edirler. Yeni selektiv abortla bagli problemler de var. Bu ise birbasha meneviyyat meselesidir. Yeni valideyn oz ovladinin qetline razi olur. Bu baximdan hemin valideynlerin ozlerinde de psixoloji deyishiklikler olur ve cemiyyete neqativ enerji otururler. Umumileshdirsek, tebii yolla oglan ushaqlarinin sayinin artimi musbet haldir, azalmasi tehlukedir.

Movzu ile bagli sosioloq Uzeyir Shefiyev "Yeni Musavat"a danishib. Sosioloq selektiv abortlarin Azerbaycanda genish yayilmasini cemiyyetin kishi merkezli tebieti ile elaqelendirib. O, bildirib ki, bu sahede Azerbaycan dunyada lider olkelerden biridir: "Selektiv abort statistikasina gore biz dunya uzre, hetta en cox ehalisi olan Cin Xalq Respublikasini bele usteleyirik. Hetta Cin selektiv abortlara gore Azerbaycandan geri qalir.

Selektiv abortlar Azerbaycan cemiyyeti ucun spesifikdir. Cunki Azerbaycan enenevi, kishi merkezli cemiyyetdir. Burada patriarxal dushunce movcuddur ve bele bir cemiyyetde oglan ushaqlarina daha cox ustunluk verilir. Bu, qeyd etdiyim kimi, cemiyyetimizin kishi merkezli tebietinden ireli gelir. Ona gore de selektiv abortlar, teessuf ki, bu gun aktualdir".

Sosioloq qeyd edib ki, oglan ushaqlarina yonelik bu ustunluk qedim zamanlardan beri formalashan arxetipik dushuncelerin neticesidir:

"Selektiv abort cemiyyetimizde arxetip yanashmalarla baglidir. Yeni melum oldugu kimi, cemiyyetimizde her zaman oglanlara "dushmen ceperi" kimi yanashiblar. Bu, orta esr dushuncesinden ireli gelir. Hetta orta esr ve daha evvelki dovrlerde de bu var idi. Bizim "Dede Qorqud" eposunda da buna rast gelirik. Meselen, qiz ushagi olanlari qara cadra, oglan ushagi olanlari ise ag cadra gonderirdiler. Yeni zaman-zaman bu arxetip yanashma nesilden-nesle oturulerek yashayib.

Bu gun de goruruk ki, statistikaya esasen, ehali arasinda 25-30 yasha qeder oglanlar ustunluk teshkil edir. Lakin 30-35 yashdan sonra artiq qadinlarin sayi yavash-yavash artmaga bashlayir. Elece de ahillar arasinda qadinlar ustunluk teshkil edir.

Umumiyyetle, melum oldugu kimi, qizlar dogularken daha guclu immunitete malik olur, oglan ushaqlarinin ise heyatda qalma ehtimali daha az olur. Muharibeler zamani, neqliyyat qezalarinda da daha cox kishiler helak olur. Cunki neqliyyatdan istifade daha cox kishilerin payina dushur.

Eyni zamanda kishiler arasinda olumle neticelenen dava-dalash hallari da daha cox mushahide olunur. Belelikle de, 30 yashdan sonra kishiler ve qadinlar arasinda say nisbeti qadinlarin xeyrine deyishir".

Uzeyir Shefiyev abortlarla bagli qanunvericiliye de toxunaraq bildirib ki, movcud qanunlar daha cox qadin huquqlarini merkeze alir:

"Abortlarin qadagan olunmasi ile bagli bezi qanunlar var, amma bu qanunlarin ozu de qadin merkezlidir. Meselen, abortla bagli qanunlara diqqet yetirdikde, hem Nazirler Kabinetinin qerarina, hem de diger normativ senedlere baxanda goruruk ki, bu qanunlar daha cox qadinlar ucundur. Dolun abort edilmesi ile bagli yalniz ananin huququ taninir. 12 hefteden 22 hefteye qeder yalniz sosial ve tibbi esaslarla aborta icaze verilir. Yeni goruruk ki, bu mesele ile bagli qanun ve qadagalar ushaq merkezli deyil, qadin merkezlidir. Bu baximdan hesab edirem ki, selektiv abortlarla bagli daha ushaq merkezli qerarlar verilmelidir.

Dogrudur, Nazirler Kabinetinin qerari var ki, ushagin dogulmasina qeder cinsiyyetinin mueyyen edilmesi ile bagli qadaga qoyulub. Ancaq hesab edirem ki, bu qerarlarin icrasi uzerinde nezaret mexanizmi guclendirilmelidir".

Sosioloq teklif edir ki, Cinayet Mecellesine de bu istiqametde deyishiklik edile biler:

"Belke de abortlarla bagli Cinayet Mecellesinde deyishiklik etmek olar ki, ana betninde dolun belli bir muddetden sonra oldurulmesi insan qesdi kimi deyerlendirilsin. Bu, daha cekindirici ola biler.

Daha bir mesele: cox yaxshi olardi ki, maariflendirme ishleri de genishlendirilsin. Dogrudur, bir sosioloq kimi deye bilerem ki, orta perspektivde Azerbaycanda bu problem olmayacaq. Cunki aile planlashdirilmasinda artiq coxushaqli ailelere ustunluk verilmir. Uzagi bir ve ya iki ushaq planlashdirilir. Birinci ushagin abort edilmesi ehtimali cox ashagidir. Cunki birinci ushagi abort etdirmek cox risklidir. İkinci ve ucuncu ushaqlarda ise artiq selektiv abort ehtimali artir. Hesab edirem ki, bununla bagli bir qeder qerar ve qanunlarda da tekmilleshdirme aparmaq mumkundur.

Ele qizlar var ki, oglanlardan daha bacariqlidir, valideyne qarshi daha qaygikesh ve diqqetlidir. Hesab edirem ki, bu fikir etrafinda maariflendirme ishleri aparmaq lazimdir.

Belelikle, hazirda qizlarin sayinin az olmasini sosial siqnal kimi qarshilamiram. Cunki qeyd etdiyim kimi, qizlarin azligi esasen 30 yasha qeder mushahide olunur. 30 yashdan sonra ise statistikada qizlar, yeni qadinlar ustunluk teshkil etmeye bashlayir."

Telegramda izleyin