Taninmish psixoterapevt: “İlk gorduyu qadin haqqinda seksual fantaziya qurur”
Xeber / Maraqli / Cemiyyet / Psixologiya
13 Haziran 2022
3 739
0
Anarim.Az bildirir ki, ailem-Anarim.Az-in novbeti musahibi taninmish psixoterapevt Orxan Fereclidir.
- Orxan bey, nece oldu ki, insan psixologiyasini mualice etmek kimi cetin bir pesheni secdiniz?
- Burada bir az gen meselesi var. Neslimizde 6-ci psixiatram. Dayim, onun oglu, heyat yoldashi, nevesi, xalam, men ve menden sonra da bir psixoloq bacim var. Men ushaqliqdan hekim ve mehz psixiatr olmagi arzulayirdim. Artiq 2-ci kursdan etibaren Mashtagadaki Respublika Psixiatriya xestexanasinda tibb qardashi kimi ishlemeye bashladim. Xestelerin dermanlarini, yemeyini verirdik, havaya cixarirdiq...
- Psixiatriya xestexanasi barede tesevvurumuz adeten kinolarda tesvir olunandan o yana kecmir. Maraqlidir, adi insanlar ucun daim bagli olan o qapilarin arxasindaki sirli dunyanin real tesviri necedir?
- Eslinde, menim ucun de eyni tesevvur idi ki, ora necedir? Dushunurdum, cox qarmaqarishiq, xaotik bir yerdir. Amma ele deyilmish ve dushunulenin eksine, duzenli mekandir. Xestelerin palatalari, onlara nezaret eden ishciler, mueyyen yemek, gezinti saatlari var. Ozunun rejimi olan bir yerdir ve dushunduyumuz kimi xaotik deyil.
- Biz ise ele bilirdik ki, otaqlarda, koridorlarda elleri bagli, ters xalat geyindirilmish insanlar qishqirir, qacishir...
- Beli, evveller bu tip rahatlashdirici sheyler var idi, amma indi demek olar ki, istifade olunmur. Cunki psixiatriya haqqinda qanunda fiziki mehdudlashdirma ile bagli xususi madde var. Yeni xeste ozune ve etrafina zerer vere bilerse, xususi qaydada hekimin gosterishi ile baglana biler. Amma bunun mueyyen muddeti var ve protokollashdirilir. Bu ise adeten 30-40 deqiqeni kecmir.
- El arasinda bele bir dushunce var ki, cox oxumaqdan adamin bashina hava gelir. Sizce, bunu hansi esasla deyirler? Umumiyyetle, bele bir statistika movcuddurmu?
- Shizofreniya haqqinda bir deyim var. Deyirler, shizofreniya “edaletli” xestelikdir. Yeni qadin, kishi, tehsil, erazi, kasib, varli deye bolgu etmir. O cumleden, cox oxumaqdan adamin bashina hava gelmez. Sadece, o insanlar shexsiyyet tipi, yaradilish olaraq bir az ferqli olurlar. Meselen, eminem, bunu oxuyan her adamin gozunun qabagina kendindeki, qesebesindeki, ushaqligindaki bir obraz gelecek ki, he, o da cox oxuyurdu. Amma bunun eksini subut eden coxlu faktlar var. Cox oxumayan o qeder ruhi xeste var ki. Sadece bizim beynimize ilishen o olur ki, filankes cox oxuyurdu, ona gore bele olub.
- Bes savadli xeste ile savadsiz xesteni ayiran ferqler varmi?
- Beli, qeribe bir ferq var. Savadli adam oz intellektine uygun, meselen, Kvant fizikasindan, peyklerden, qalaktikadan sayiqlayacaq. Amma bir az daha savadsiz insan dua, cadu, qurd yagi kimi movzularla bagli sayiqlayacaq. Meselen, savadli adam gelib deye biler, dunyada sulh olacaq, benzin meselesi yigishilacaq, su ile ishleyen mashin keshf etmishem. Bunu iddia edir, amma ortada fikirlerini realize edecek bir shey yoxdur. Normal fizikle oturub danishsa, o boshluqlari gorecek. İlk baxishdan ise demek olar ki, adam savadlidir, nese keshf edib ve hec kim ona qiymet vermir. Amma bu, xeste tesevvurun mehsulu ola bilir. Savad meselesi burada bir az ozunu gostere bilir. Amma oxumaqdan insanin bashina hava gelmez. Cox maraqli bir mushahidemi deyim, bizim insanlar hem fikirleshir ki, cox oxuyanda adamin bashina hava gelir, hem de ushaq oxumur deye onu doyurler. Burada necese bir serhed mueyyenleshdiribler...
Bir turk professorumuz var idi. Muhaziresinde deyirdi, rayon ve sheher xestesinin de ferqi var. Meselen, kend, rayon yerinde bu cur xesteleri insanlar sahiblenirler. Hemishe yanlarinda oturdurlar, siqaretini alir, toyda oynadir, yedizdirib-icirdirler. Xeste qeyri-resmi de olsa, bir qaygi gorur. Tutaq ki, xeste hec vaxt azmaz orada. Hami bilir ki, bu, filankesin ushagidir, xestedir, komek edecekler. Amma sheher yerinde bu yoxdur. Sheher xestesi bir sosial axinin icerisinde axib gedir. Yeni xestexanaya yatirmasalar, tamam baximsiz qalar...
- Zaman-zaman mueyyen insanlar cixib beyan edirler ki, men İsa Mesihem, yaxud sonuncu peygemberem. Hemin insanlar da shezofrendirler?
- Beli, cox boyuk ehtimalla eledirler. Tek bir sheye gore bunu demek cetindir, amma 100-de 95-98 faiz shizofreniyadir. Yeni dini mezmunlu sayiqlamalar, ozunu boyutme sayiqlamalari olur.
- Dahi shexslerden Van Qoq, Dostayevski ve bir coxlari intihar edibler. Sizce, onlar niye oz talelerini zamanin ixtiyarina buraxmayib, oz sonlarina ozleri qerar vermeyi secibler?
- İntiharin dahilikle bir elaqesi varmi bunu deye bilmerem. Amma bildiyimiz bir shey var, intihar depressiyanin mentiqi sonlugudur. Cox zaman, 100-de 98-99 faiz hallarda depressiya intiharla sonuclanir. Ola bilsin, meshhurlarda da bu olub, amma onlar uzun zaman once yashadiqlari ucun bunu deqiq demek mumkun deyil. Buna baxmayaraq, ele sheyler var ki, baxanda bilmek olur. Bu yaxinlarda Elza İbrahimovanin 80 illik yubileyinde idik. Shekillerine baxiriq, xanimin uzu bir dene de shekilde gulmur. Belke 30-a yaxin shekil gosterdiler, hec birinde bir tebessum yoxdur. Keder uzune cokub. Meselen, ona baxanda dushunursen ki, boyuk ehtimalla depressiyadadir. Hemcinin heyatina nezer salanda da gorursen ki, depressiyaya dushme potensialli bir adamdir. Amma Van Qoq ucun bunu deqiq deye bilmirik. Hetta psixiatriyada Van Qoq sindromu var. Bu, tam xestelik deyil, populyar edebiyyatlarda bele gedir. Deyirler, o, oz qulagini kesib, sevgilisine hediyye edib. Tam bilmirik ki, bunu niye edib? Yaxud Eynshteynin meshhur bir shekli var - dilini cixarir. Bilmek olmur, o, bu hereketi ne ucun edib. Onu da deyim ki, dahilik - sozun yaxshi menasinda anormalliqdir. Bizim kimi dushunmurse, demek, ferqlidir, normal deyil ve yaxshi menada anormaldir.
- Bes depressiyani yaradan sebebler hansilardir?
- Buna uc sebeb gosterilir. Birincisi, beyinde xoshbextlik hormonu olan serotonin azalir. Meselen, siz novbeti suali verseniz ki, niye o hormon azalir, artiq bunu bilmirik. İkincisi, psixoloji sebeblerdir, agliniza gelen istenilen travmadan yarana biler. Ucuncusu , sosial sebeblerdir. İshsizlik, maddi veziyyetin ashagi olmasi, boshanmalar, valideynin itirilmesi ve sair. Amma bunu deqiq bilmek olmur ki, serotonin azalmasindanmi bu problemler yarandi, ya eksine, digeri buna tekan verdi. Amma fakt budur ki, ekser hallarda bunun ucunu de bir adamda goruruk.
- Bezi mutexessisler bildirir ki, meselen, mueyyen qidalar qebul etmekle xoshbextlik hormonunu qaldirmaq mumkundur...
- Beli, qidalarla bagli cox melumat var internetde. Bunun ucun banan, shokolad, ciyelek, fistiq ve sair qidalari yemeyi meslehet gorurler. Amma bunlarin hec birinin ciddi elmi esasi yoxdur. Cunki muasir tebabetde mualiceler subuta esaslanmish tebabet prinsipine esaslanir. Yeni bu ne prinsipdir? Meselen, iddia edirler ki, fistiq serotonini qaldirir, yeni mentiqle depressiyani mualice etmelidir. Amma gelin gorek bir depressiv xesteye kiloqramlarla fistiq versek, o sagalarmi? Yox. Hemishe bunu misal cekirem - dede babadan eshitmishik ki, zogalli cay qizdirmani salir. 10 qizdirmali adami duz, zogalli cay ver. Necesinin qizdirmasini salar? Bir-ikisinin. Amma hemin qizdirmali adamlara parasetamol versek, hamisinin qizdirmasi dushecek. Bu da bele bir sheydir. Buna gore de biz hekim olaraq subut olunmush mualicenin terefdariyiq. Meselen, kitabda yazir ki, depressiyanin mualicesi ucun filan derman yaxshidir. Bu zaman men risk edib, xesteye derman evezine fistiq vere bilmerem. Menim buna ixtiyarim yoxdur.
- Amma o da iddia olunur ki, xesteliyin mualicesi ucun hec bir dermana ehtiyac yoxdur ve insan inanirsa, oz shuuraltisi ile her bir problemi aradan qaldira biler...
- Xeyr, bele bir shey mumkun deyil. Men bunun xestelik terefinden danishim. Bu pasientlere yanashmada en cox edilen sehv bilirsiniz nedir? Hami onlara deyir ki, ozunu ele al, iradeni topla, inan, duzeleceksen. Deyek ki, men xesteyem. Axi men niye sagalmaq istemeyim? İnaniram ve butun gucumu toplayiram, amma sagalmiram. Bu ise mende elave gucsuzluk yaradir. Bashi agriyan, yaxud sheker diabetli adama demirler ki, iradeni topla, agrin azalacaq, ya da shekerin azalacaq. Amma bunu depressiyali xesteye deyirler. Tebii ki, bu, bir elave komekdir. Lakin men hec bir derman qebul etmeyim, psixoterapiyaya getmeyim, sadece durum deyim ki, vessalam, men sagalacam. Bu, mumkun deyil. Burada ozunu subut eden mualice derman ve psixoterapiyadir. Psixoterapiya duzgun tetbiq olunduqda yaribayari derman qeder komek edir.
- Cox hallarda ciddi psixi xesteliyi olan shexsleri aileleri etrafa bildirmek istemir, evde bagli qapi arxasinda saxlayirlar...
- Bu, tekce bizim olkemizde bele deyil, dunyanin bir cox yerinde bu yanashma var. Hetta tarixin ele dovrleri olub, bu cur insanlarin bashina mix vurublar ki, deshik acsinlar ve ruh oradan cixsin. Boyuk bir celleyin icerisine qoyub yuxaridan ashagi firladiblar ve sair. Hele de bu ilkin yanashmalar yumshalmish formada olsa da var. Meselen, zencirle saxlayirlar. Bu yaxinlarda televiziyada gosterdiler ki, Azerbaycanda da bele bir hadise olub. Esas sebeb odur ki, problemde gozle gorulecek bir deyishiklik ortaya qoya bilmirik. Meselen, urek problemi olanda bir kardioqramma cekdirirsen ve deyishiklikleri gorursen. Amma biz adamlara subut ede bilmirik ki, bu, shizofreniyadir. Ona xeste kimi baxmirlar. Baxirlar ki, saglamdir, eli-ayagi yerindedir, ishleyir, durur, gezir... Fiziki olaraq saglamdir, ona gore de onun ruhi olaraq xeste oldugunu qebul etmirler. Bashlayirlar metofizik quvvelerle, sheytanla, caduyla, cinle izah etmeye.
- Cemiyyet buna gore insanlarin psixoloji olaraq xestelenme ehtimalini redd edir?
- Hemishe deyirem ki, Azerbaycanda psixoloji xeste olan adamin kecdiyi bir yol var. Cox zaman falcidan bashlayirlar, molla, ekstrasens, terapevt, nevropatoloq, lap axirda psixoloq ve psixoterapevte gelib cixirlar. Dua yazdirirlar. Ola biler ey, deyek ki, inanirsa, paralel olaraq komek ede biler. Ele olub, adama hec bir derman tesir gostermeyib, amma deyek ki, ustune su cileyibler sagalib... Bu kimi hallar da olur, amma tesadufi. Gorseler ki, xestenin ayaginin, ya elinin biri yoxdur, mutleq hekime aparacaqlar. Gozlemeyecekler, hansisa seyid onun ustune tupurub sagaltsin. Ona gore de burada psixi maariflendirme cox ehemiyyetlidir. İnsanlar bilmelidir ki, bash da, beyin de bir orqandir ve xestelene biler. Bunu qebullansa, artiq o, qarshisindaki adamin xesteliyini de gorecek.
- Yuxarida sadaladiniz ki, ekser hallarda bizde ruhi xestenin kecdiyi bir yol var ve son olaraq psixiatra uz tuturlar. Bax hemin hedd hansidir ki, onlari psixiatr qapisina yollanmaga mecbur edir?
- Xeste gerek o hedde cata ki, onun elinden bir xata cixa. Meselen, kutlevi cinayetlerde, qesden adam oldurmelerde ve sair kimi hallarda cox zaman bunlarin altindan psixoloji problemler cixir. Xususi amansizliqla, qesden adam oldurme cinayetlerinde tecrubeli mustentiqler psixiatrik ekspertiza isteyirler ki, bu adamin heqiqetenmi psixi saglamligi yerindedir? Nece ola biler, bir insan digerini deyek ki, dograsin, toksun. Duzdur, cox zaman bu hallarin altindan ruhi xestelik cixmir. Normal, saglam insanlar da ola bilir...
- Heqiqeten de eger bu adamlarin psixi saglamligi yerindedirse, bu cur vehsheti nece torede bilirler?
- Cox zaman onlar bizim antisosial shexsiyyet pozuntusu dediyimiz insanlar olurlar. Psixiatriyanin en mubahiseli yerlerinden biridir bu. Yeni xasiyyet problemleri. Bu adamlar hemishe qaydalari pozmagi sevirler. Meselen, hebsxanada olan insanlardan texminen 70-80 faizi antisosial shexsiyyetlerdir. Onlar hec zaman yola gelmirler, islah olmurlar. Onlara ne qeder oyud-nesihet versen de deyecekler ki, he, duz deyirsen, yene sabah gedib oz bildiklerini edecekler. Qati cinayetlerde biz ruhi xesteliklerden daha cox bu tip adamlari goruruk. Amma faktiki olaraq saglam sayilirlar. Nece olur ki, onlarda bu qeder aqressiya yaranir, bu hedde catir, bu, cox individual bir sheydir.
- İnsan ozunde psixi pozuqluq oldugunu hiss ede bilermi, yoxsa ferqinde olmadan bu, bash verir?
- Sohbet shizofreniyadan gedirse, cox zaman ferqinde olmur. Hec vaxt xesteliyi qebul etmir, deyir, xeste ozunuzsunuz. Bezen ise qebullana bilirler. Eger melumatli adamdirsa, bu elametleri hiss ede biler. Meselen, hiss edir ki, kimse onu gudur, ona qulaq asirlar, kameraya cekirler, ondan nese yazirlar. Meselen, ishde girirler otaga, ona ele gelir ki, ondan danishirdilar, dayandilar. Bu fikirler bir-iki defe ile bitmir, butun gun insani meshgul edir. Telefonun kamerasina nese yapishdirir ki, kimse girib onu ceker, eynini bashini deyishende ishiqlari filan sondurur ki, meni cekerler ve s. Bunlar cox ciddi psixi problemlerdir...
- Shizofreniyadan tam sagalmaq mumkundurmu?
- Xestelerimiz olub ki, hazirda tam normal ishinde-gucundedir, avtomobil idare edir ve siz hec ne hiss ede bilmezsiniz. Bilirsiniz, burada dermandan daha cox sosial dayaqlardan sohbet gedir. Ailesi, qohum-eqrebasi destek olur. Hazirda bele bir pasientim var. Ushaq 2-ci kursda xestelenmishdi, akademik mezuniyyet goturmushduler. Ustunden 2 il kecib, hec bir problemi yoxdur ve tekrar ana israrla o ushagin tehsilinin davam etdirilmesini, diplomunu almasini isteyir. Senedleri yigildi, tekrar ekspertizalar oldu ve o bashladi yeniden oxumaga. Bu, tekce hekimin ishi deyil. Sosial dayaqlar da burada rol oynadi. Ana arxasinda durdu, destek oldu. Her gun oglu ile derse gedib gelir...
Ele de olur ki, hansisa xesteye komek ede bilmirik. Derman da vermishik, kombinasiyalari deyishmishik, amma sagalmayib. Meselen, 30 yashli bir xeste var, cox isteyirem ona komek edim, amma bir an bele duzelmir. Bir balaca olsa da duzelmir. Xestelik cox shiddetle irelileyir, sesler var qulaginda. Cox fantastik mezmunlu sheyler danishir - beynimi goturduler, yerine bashqa aparat qoyublar, planete gedirem, Marsa kocmushem. Yeni bu kimi cox qeribe fantastik sheyler. Onun ucun normalda kitabin yazdigi her sheyi tecrubeden keciririk, amma netice yoxdur...
- İnsan psixologiyasi uzre mutexessissiniz. Adi heyatda her hansi bir shexsle unsiyyetde olarken onun fikirlerini oxuya bilirsinizmi?
- Tebii ki, yox. Kim de bunu iddia edirse yalandir. Duzdur, ele sheyler var ki, onun ucun tekce psixiatr, psixoloq olmaq lazim deyil. Adam ellerini shaqqildadir, sesi titreyir ve sair. Ona baxanda her kes biler ki, heyecan kecirir. Cox ashkar jestlerdir. Amma iddia edenler var ki, meselen, elini bele qoyubsa filan shey fikirleshir, saga baxirsa, yalan danishir, sol ayaq sag ayagin ustundedirse, filan menani verir. Bunlar hamisi absurd sheylerdir. Bu cur “tedqiqat” aparib ciddi elmi dergilere gonderseniz ve bildiresiniz ki, meselen, oturanda sag ayagini yuxari qaldiran adamlarin depressiyaya meylli oldugunu ashkarlamisham, gulecekler. Deyecekler, get, bashqa ishle meshgul ol.
- Sosial paylashimlarinizdan da melum olur ki, mutalieni sevirsiniz. Pasientlerinizden kimise oxudugunuz kitab qehremanlarina benzetdiyiniz hallar olub?
- Olub. Hetta birini yox, bir necesini. Qustav Floberin eserinin qehremani Madam Bovariye oxshatdigim qadinlar cox olub. Qadin xeyaneti, yashadigi hissler, yeni cox pasientimle o roman arasinda bir uzlashma gormushem. Bununla yanashi cox isteyerdim ki, Dino Busattinin “Tatar colu” romaninin qehremani ile rastlashim. Amma helelik bele bir pasientle rastlashmamisham. Mene cox maraqli gelerdi ki, heyatda bele bir insan olsa, ne hissler kecirer, nece olar... Bax, o qehremanla ne vaxtsa qarshilashmaq isteyerdim...
- Xestelerle hekim arasinda mueyyen bag yaranir, bezen hetta bu, ulvi hisslere cevrilir. Bes size nece sevgi etirafi eden pasientiniz olub?
- Burada vurulmaqdan yox, mueyyen hisslerin yaranma ehtimalindan danishmaq olar. Amma peshekarliq burada ortaya cixir ki, sen “stop” qoymagi bacarasan. Hiss elesen ve gorsen ki, ozunu kontrol ede bilmirsen, derhal dayandirmalisan. Eyni shey qarshi teref ucun de kecerlidir. Hekim dostlarimizdan birinin bashina bele bir hadise gelib. Danishir ki, bir qadin onun yanina terapiyaya gelirmish. Mueyyen zamandan sonra artiq qadin yaxshilashsa da, hekim hiss edir ki, o, her behane ile onun yanina gelmek isteyir. Basha dushub ki, qadin ona vurulub. O deyir ki, evveller qadin pulu kassaya odeyirdi. İndi bashladim pulu birbasha onun ozunden almaga. Pulu yaninda sayib aldim, yeni bir nov ozumu onun gozunden saldim. Ondan sonra qadin gelmedi...
- Qadinlardan soz dushmushken, sizce, qadinlar daha cox xeyanete meylli olur, yoxsa kishiler?
- Yaradilish etibari ile qadinlar yox, kishiler daha cox xeyanete meyllidir. Yeni coxqadinliga, coxarvadliga meylli olurlar. Meselen, kishiler ilk gordukleri qadin haqqinda seksual fantaziya qura biler, amma qadinlarda bu, cox az olur. Qadinlar sevmeden, vurulmadan bir insani yaxinlarina buraxmazlar. Qadin sevmek, baglanmaq, guvenmek isteyir. Amma kishiler emosional bag olmadan bele, cinsi yaxinliq dushune biler cox vaxt...
- Bu cur agir psixoloji ishin icinde olan bir adam kimi, oz psixologiyanizi nece tenzimleyirsiniz?
- Maksimum calishiram ki, gece yuxum qaydasinda olsun. Ne olur-olsun, dostum da gelse, futbol da olsa, kino da. Tez yatmaga ve seher tez oyanmaga calishiram. Bunu hamiya meslehet gorurem. Psixi saglamliq ucun gece yuxusu yerinde olmalidir. Xestelerle apardigim ishle bagli hec bir problem yoxdur, amma ishden sonra meselen, ele olur ki, telefona 120-130 zeng gelir. Bunlarin hamisina cavab vermek, qaydaya qoymaq cetindir. Bir donemler ozumun antidepressant icdiyim vaxtlar oldu, alti ay filan... Musiqiye qulaq asiram, kitab oxuyuram, dostlarla gorushurem. Yeni bu shekilde calishiram ki, heyatim tekce ishden ibaret olmasin...
Evvelki Xeber
Geriye Qayit
Anarim.Az
Sayt Rehberliyi ile Elaqe
Saytdan Istifade Qaydalari
Anarim.Az 2004-2023