Axmaqligin besh qanunu

Maraqli / Maraqli Yazilar / Alimler ve Filosoflar
06 Kasim 2016
2 863
0

İtalyali alim, iqtisadci ve tarixci Karlo Cipolla (1922-2000) idiotluq fenomenini tedqiq ederek geldiyi neticeleri "axmaqligin besh qanunu" kimi ifade edib.
1) Adamlar oz etrafinda kimlerin axmaq oldugunu hec vaxt durust bilmirler
– Hemishe ele veziyyetler yaranacaq ki, normal hesab etdiyiniz adamin eslinde axmaq oldugunu ashkar edeceksiz;
– Onlar gozlenilmeyen yerde ve vaxtda qarshiniza caxaraq planlarinizi alt-ust edecekler.

2) Axmaqliq insanin diger keyfiyyetlerinden asili deyil
- illerle aparilan mushahideler ve elde olunmush tecrube meni o qenaete getirdi ki, insanlar ferqlidiler, bezi adamlar axmaqdir, axmaq olaraq dogulurlar. Bu, bir bioloji (genetik) meseledir, sosial-medeni faktorlardan cox da asili deyil. Meselen, bezi insanlar kuren ya birinci qrup qanla doguldugu kimi, bezi insanlar da axmaq dogulurlar”.
“Keyfiyyetli tehsil sisteminin movcudlugu cemiyyetde axmaqlarin sayini deyishmir! Bu netice universitetlerde aparilmish coxsayli eksperimentlerle elde olunmushdur. Eksperimentler besh qrup uzerinde aparilib: telebeler, ofis ishcileri, xidmeti personal, administrasiya emekdashlari ve muellimler. Men ashagi kvalifikasiyali ishcileri tehlil eden zaman axmaqlarin sayi gozlediyimden artiq oldu. Ve men bunlari sosial shertlerden ireli geldiyini dushundum: yoxsulluq, seqreqasiya, tehsli catishmazligi. Amma sosial nerdivanla daha yuxarilara qalxarken, eyni menzereye ofis ishcileri ve telebeler, muellimler, professorlar arasinda da rastlashdim… Qadinlar ve kishiler arasinda da axmaqlarin sayi ile bagli ferq yoxdur… İkinci qanun onu deyir ki, yuksek inkishaf yolu kecmish cemiyyetde yaxud Polineziyada ibtidai ovcular arasinda olmanizdan asili olmayaraq, insanlarin hansisa mechul sayi bir qayda olaraq axmaqlardir ve onlar (birinci qanuna esasen) sizin texmin etdiyinizden istenilen halda cox saydadir…”

3) Axmaq – ele adamdir ki, onun hereketleri diger insanlar ucun zerere sebeb olur, bununla bele ozu de hec ne elde etmir ve hetta ozune de ziyan vurur.
Cipolla adamlari 4 sherti qrupa bolur:
siradan, yaxud ortabab adamlar (O);
qanunlari ve diger qaydalari pozmadan ozleri ve bashqalari ucun faydali olanlar, yaxud ferasetliler (F);
qanun xaricinde ozleri ucun fayda goturenler, yaxud banditler (B);
axmaqlar (A).
Bir kesin hereketleri ozu ucun ciddi ziyan olmadan bashqasinin ireli dushmesine sebeb olursa, bele olan halda, hemin kes “O” qrupuna aiddir.
Bir kes cemiyyetde movcud olan huquq, exlaq ve bashqa normalar cercivesinde hem ozune, hem de bashqasina fayda getiren hereketler ede bilirse, belesi “F” qrupuna aid edilir.
Bir kes bashqalarina ashkar usulla ziyan vurmaq yolu ile ozu ucun fayda gotururse, “B” qrupuna aiddir.
Nehayet, bir kes oz hereketleri ile hem ozune, hem bashqalarina ziyan vurursa, “A” qrupuna aiddir.

4) Normal adamlar axmaqlarin dagidici potensialini hec vaxt durust qiymetlendire bilmirler.
Xususen, axmaq olmayan adamlar qarshisindakinin axmaq bir kes ola bileceyini cox vaxt yaddan cixarir. Bu ise, istenilen vaxt, istenilen yerde ve sheraitde sehve yol vere bilmek ehtimali yaradir.
“O” qrupuna daxil olan adamlar axmaqlar qarshisinda son derece acizdiler. Teecubludur ki, “F” qrupuna daxil olan daha besiretli adamlar, hetta “B” qrupuna daxil olan istedadli cinayetkarlar da axmaqlarin qurbanina cevrile bilirler. Peshekar cinayetkar teshkilata uzv olan (ve aydindir ki, axmaq olmasi qrup uzvlerine hele melum olmayan) bir adam hemin qrupu cox axmaq bir veziyyete qoyub, ifsha edilmesine sebeb ola bilir. Kriminalistika praktikasinda bu hala dair yuzlerle misallar var. İnsaf namine qeyd edek ki, mehz bu cehetleri ile axmaqlar cemiyyet ucun bezen faydali da ola bilir.

5) Axmaq- en tehlukeli shexsiyyet tipidir
Axmaq adam adi banditden tehlukelidir. Adi banditin fealiyyet yekunu maddi nemetlerin birilerinin elinden digerlerinin eline qanunsuz kecidinde ifade olunur. Meselen, ogrular birinin evinden pul ve ya emlak ogurladiqda mulkiyyetin qanunsuz (kriminal) eldeyishmesi bash verir. Son neticede cemiyyet bundan servet mecmusunda itirmir, bezi hallara hetta ireli dushe biler. Meselen, korrupsiya yolu ile xeyli pul elde etmish ve bunu gizleden, guman ki omrunun sonunadek uze cixarmayacaq adamdan ogurlanan pulu ogrular xerclemeye bashlayirlar, bununla pul dovriyyeye qayidir. Faktiki cinayet olsa da, bu halda cemiyyet sirf iqtisadi cehetden ireli dushur. Eger cemiyyetde idarecilik postlarinda duran her kes bandit olsa bele, bu, cemiyyetin yaxin perspektivde mehvine sebeb olmaz. Meselen, korrupsiyalashmish olkelerde xirda memurlardan tutmush en yuxariyadek sistem rushvet bataqliginda olur. Bununla bele, hemin cemiyyetler yashamaga davam edir, siravi adamlar rushvete uygunlashir, oz ishlerini movcud korrupsiya qaydalarina esasen qururlar. Dogrudur, bele cemiyyetler normal olkelerden her cehetden geri qalir, amma yashayir, mueyyen qeder de inkishaf edirler.
O vaxt ki, sehneye axmaqlar cixir, veziyyet kokunden deyishir. Onlar cemiyyet ucun faydali perspektivler acmadan, ziyan vurmaga bashlayirlar. Meselen, axmaq idareciler zeruri miqdardan artiq, hec vaxt istifade olunmayacaq ve ya sonradan bashqa olkelere satila bilmeyecek silah ve herbi texnika istehsalina yuz milyonlarla pul xerclemekle qaba israfciliq edir, bununla olkenin iqtisadi inkishafina ve rifahina ciddi ziyan vururlar. Nemetler tukedilir, olke yoxsullashir.
Tarix tesdiq edir ki, istenilen dovrde istenilen olke yalniz o halda gercekden inkishaf edir ki, hakimiyyetde axmaq olmayan adamlar ustunluk teshkil edir ve onlar olkede yaradilan nemetlerin feal axmaqlar terefinden mehv edilmesinin, yaxud banditler terefinden menimsenmesinin qarshisini alirlar. Hakimiyyetde yuksek menseblerde axmaqlarin temsil olunmasi onunla neticelenir ki, bu adamlarin etrafinda bandit shebekesi formalashir. Bandit shebekesi yaranmish elverishli veziyyetden maksimum yararlanaraq, suretle varlanir ve en pisi de odur ki, topladigi serveti tehlukesizlik ucun olkeden birdefelik cixarmaqla meshgul olurlar. İqtisadi nezeriyyede buna “qacaq kapital” deyilir. Eger yuksek ranqli banditler taladiqlari serveti mehz oz olkesinin iqtisadiyyatina investisiya etse, ne qeder kriminal bir fealiyyetle meshgul olmalarina regmen, olke umumi yekunda yoxsullashmaz. Esas itki mehz bundadir ki, onlar talanan serveti olkeden birdefelik qacirirlar.
Fb: Kitab

Evvelki Xeber Novbeti Xeber

Geriye Qayit

Anarim.Az

Sayt Rehberliyi ile Elaqe

Saytdan Istifade Qaydalari

Anarim.Az 2004-2023