Xasiyyetimizin bilinmeyen yani
Maraqli / Saglamliq
28 Agustos 2022
1 668
0
Xasiyyetimizi formalashdiran xususiyyetlerin bir coxuna beled olsaq da, bizi biz eden bashqa gizli yanlar da var.
Biz adeten xasiyyetleri gorduyumuz ferqler esasinda ayiririq - Sara guleruz ve coxdanishandir, John cox esebidir, Noah ise seliqeli ve temizkardir. Bu ferqler ferde xasdir.
Amma biz diqqetimizi tekce gorunen davranish uzerinde cemlesek, xasiyyetin kokunde duran xususiyyetleri gore bilmerik.
edenimizin icine nezer salmaq bize yaxshi ipuclari verecek. Ve elmin son elde etdiyi neticeler fonunda xasiyyetimizin hormonlar ve immun sistemimizden tutmush bagirsagimizdaki mikroblara qeder biologiyamizdan asili oldugu uze cixib.
Elde edilen yeni melumatlar mustesna ehemiyyet kesb edir. Cunki xasiyyet - xususile de diqqetlilik ve nevrotiklik - guclu shekilde bizim gelecek eqli ve fiziki saglamligimiz ve uzunomurlululuyumuz ile baglidir. Bunun izahini xasiyyetin fizioloji esasini acaraq tapa bilerik.
Psixologiyanin qurucu atalari da ele bu sual haqqinda dushunubler.
1961-ci ilde ABSh psixoloqu Gordon Allport yazirdi ki, "gelecekde ne vaxtsa xasiyyet ile bagli tesdiqlenmish faktlarin insan biologiyasinin tesdiqlenmish faktlari ile elaqeli oldugu uze cixacaq," lakin o, bunun ucun biologiyanin bir az daha ireli getmeli oldugunu qebul edirdi.
Biz adeten xasiyyetleri gorduyumuz ferqler esasinda ayiririqBiz adeten xasiyyetleri gorduyumuz ferqler esasinda ayiririq
Eyni onilliyin novbeti illerinde Almaniyada dogulan ingilis psixoloqu Hans Eysenck Xasiyyetin Bioloji Esasi adli kitab yazir. Kitab, fiziologiyada psixologiyanin esaslarini goren yazicinin erseye getirdiyi tecrubi xerite idi.
1987-ci ilde o, ekizler uzerinde apardigi tedqiqatda xasiyyetin genetik esasli oldugu fikrini dile getirir ve yazirdi ki, "eger bu heqiqeten de beledirse, o zaman orqanizmin mueyyen fizioloji qurulushlari, biokimyevi sekresiyalari ve bashqa bioloji xususiyyetlerinde eks olunmalidir...".
Eysenck ve digerleri xasiyyetimizin daha cox beyindeki artma seviyyelerinden qaynaqlandigina inanirdilar ve onlarin ideyalari introvert ve ekstrovertler arasindaki ferqler uzerinde cemlenirdi.
Onlar elmin son geldiyi neticeye - xasiyyetimizin derimizin altinda yatdigina teeccublenib sevinerdiler.
Goturek stressli olarken ayrilan kortizol hormonunu. Kortizol ve shexsiyyeti elaqelendiren evvelki arashdirmalar ferqli neticeler gosteribler.
Amma hemin arashdirmalar arabir goturulen tupurcek yaxmalari esasinda aparilmishdi ki, bu da hec ideal sayilmaz.
Cunki kortizol seviyyesi bir gun icinde dushub-qalxir, o ki qalmishdi hefteler ve aylar erzinde.
Feqet 2017-ci ilin sonlarinda cap olunan bir tedqiqat, 2000-den cox ishtirakcinin sacindaki kortizol seviyyesini yoxlayaraq bu problemi asha bilib.
İshtirakcilar hem de xasiyyetle bagli suallari cavablandiriblar. Tedqiqatcilar her ishtirakcinin sacindan 3 sm kesibler. Bu ise son uc ay erzinde yigilan kortizolu olcmek imkani verib.
Diqqetlilik (ozune qarshi intizam, qaydaliliq ve meqsed ile izah olunur) xususiyyeti uzre yuksek netice gosteren insanlarin saclarinda kortizol seviyyesi ashagi olub.
En muhumu ise tedqiqatcilar ishtirakcilarin pehriz formasi, idmanla meshguliyyeti ve spirtli icki qebuluna baxaraq ne qeder saglam heyat surduklerine de nezer saliblar.
Diqqetliliyin butun bu olculer uzre saglamliqla ust-uste dushmesi hec de teeccublu deyil.
En vacibi ise saglamliqla bagli bu faktorlari nezere alinmadan bele, sacdaki kortizol seviyyesi ile diqqetliliyin elaqesinin eyni qalmasidir.
Xasiyyetimiz hormonlar ve immun sistemimizden tutmush bagirsagimizdaki mikroblara qeder biologiyamiz bir cox terefleri ile elaqelidirXasiyyetimiz hormonlar ve immun sistemimizden tutmush bagirsagimizdaki mikroblara qeder biologiyamiz bir cox terefleri ile elaqelidir
Buna gore de tedqiqat yuksek diqqetliliye malik insanlarin daha az stress kecirdiyini gosteren ilkin delildir.
Yeni, ashagi kortizol seviyyesi saglam heyatin neticesi deyil. Buna sebeb, adi fizioloji halda bele onlarin stresse qarshi daha az hessas olmalaridir. Bu ise onlarin daha uzun ve saglam heyat surmelerine komek olur.
Saglamliqla guclu shekilde bagli olan bashqa bir xususiyyet de var: nevrotiklik.
Bu xususiyyete malik olan insanlar eseb, mubahise, ashagi ehval ve narahatciliga meyllidirler.
Onlarin fiziki saglamligi da urekacan olmur. Son neticelere esasen, qeribe seslense de, bagirsaqda yashayan mikrobakteriyadan asilidir.
2017-ci ilde derc olunan bashqa bir tedqiqatda tedqiqatcilar 672 konullunun necis numunesinin DNT-sini analiz edibler.
Konulluler hem de xasiyyetle bagli suallari cavablandiriblar.
Pehrizlerdeki ferqleri qaydasinda qoyduqdan sonra bele, tedqiqatcilar yuksek nevrotiklik seviyyesi ile bir cox patogenlerden ibaret qamma-proteobakteriya arasinda kicik, lakin muhum elaqe ashkarlayiblar.
Biz fiziki ve eqli saglamligimiz ucun tez-tez "yaxshi" bagirsaq mikroblari ve pis mikroblar haqqinda eshidirik.
Qamma-proteobakteriyanin terkibinde ikinci kateqoriyaya uygun gelen ziyanli bakteriya var.
Artan seviyye xroniki shishkinlik gostericisi de ola biler (keskin shishkinlik bedenin yara ve infeksiya ile mubarizesine komek olur, amma xroniki shishkinlik ziyanlidir).
Stressli olarken ayrilan kortizol hormonunu sacimizda olcmek mumkundurStressli olarken ayrilan kortizol hormonunu sacimizda olcmek mumkundur
Yaxshi mikroblar ise saglamliga yaxshi tesir gosterdiyi kimi, beyin inkishafi ucun de muhumdur.
Bu tedqiqatda da diqqetlilik mikrobiom ile elaqelendirilib.
Daha az diqqetlilik ishtirakcilarin "yaxshi" bakteriya sayilan ve xroniki shishkinliyin qarshisini alan ve saglam cekinin qorunmasini temin eden lachnospiraceae bakteriyasi daha ashagi olub.
Xasiyyet ile mikrobiomun elaqesi daha cox nevrotik olub ve bu da daha az diqqetli olan insanlarin xesteliklere qarshi digerlerinden daha hessas olduguna da aydinliq getirir.
Lakin qarshimizdaki menzere hele de qarishiqdir. Bu yeni arashdirmalar ise yalniz ilkindir.
Neyin birinci geldiyini mueyyenleshdirmek hele qeyri-mumkundur - bagirsaqdaki mikrobakteriyaya tesir gosteren xasiyyetdirmi, yoxsa eksine? Bir sheyden ise eminik: her ikisi heyatimizin erken donemi ile baglidir.
2015-ci ilde aparilan bir arashdirma gosterib ki, bagirsaq mikrobakteriyasinin xususiyyetleri 18-27 ayliq korpelerin temperamenti ile ust-uste dushur.
Analarin shen ve daha aktiv deye terif etdikleri balacalarin bagirsaq bakteriyalari da daha yaxshi olub. Bu ise saglamliq ucun cox xeyirlidir ve hec de pehrizdeki ferqlerden asili deyil.
Bedendeki xroniki shishkinliyin xasiyyet ile bagli bashqa bir gostericisi de var.
2014-cu ilde 26 minden artiq nefer uzerinde aparilan bir tedqiqat gosterib ki, yuksek diqqetlilik gosteren insanlarda proteinin mueyyen novlerini daha az istehsal olunur.
Qan numunelerine esasen, buraya C-reaktiv ve interleukin-6 proteinleri de daxildir.
Yuksek aciqliq (yeni sheyleri yoxlamaq hevesi ve estetik hessasliga meyllilik) de C-reaktiv proteininin ashagi olmasi ile baglidir.
Tedqiqatcilar, sonuncu elaqenin aciqfikirli insanlarin daha aktiv ve intellektual baximdan ferqli heyat terzi surmelerini izah etdiyini dushunurler. Bu ise onlarda sistematik shishkinliyi azaldir.
Beyinin inkishafinda yaxshi mikroblarin vacib rolu varBeyinin inkishafinda yaxshi mikroblarin vacib rolu var
Beyinin inkishafinda yaxshi mikroblarin vacib rolu var
Elbette ki, mikrobiom ve ya C-reaktiv proteini seviyyesi haqqinda cox az adam dushunur. Feqet bedenimizin qan tezyiqi ve urek doyuntusu kimi bize daha tanish olan xususiyyetleri de xasiyyetimizden asilidir.
5 minden cox 50 yashlarinda britaniyali uzerinde aparilan ve 2017-ci ilde cap edilen bir arashdirmada, hiper-gergin insanlarin nevrotik xususiyyetler uzre daha cox xal topladigi uze cixib.
Diqqetlilik uzre ise onlar ashagi xal toplayiblar. Belelikle, bu iki xususiyyetin fiziki saglamliga tesir gosteren bashqa bir yolu uze cixib.
Ashagi urek doyuntusu fiziki saglamliq gostericisi sayilsa da, sohbet xasiyyete gelende neticeler daha da qelizleshir. B
ir nece tedqiqat gosterib ki, ashagi urek doyuntusu yuksek psixopatliq ile ust-uste dushur. Bu tesvire uygun insanlar suni cazibe, qorxusuzluq ve impulsivlik sergileyirler.
Ashagi urek doyuntusu ile aqressiv ve kriminal davranishi arasindaki elaqeni nezere alsaq, eslinde burada qeyri-adi hec ne yoxdur.
İki esas izaha ashagi urek doyuntusunun qorxusuzluq gostericisi oldugu ve bezi psixopat insanlarin rahatligi shiddet ve munaqishede tapmasina yol acan naxoshluq hali daxildir. Yene de bu ideyalari sinamaq ucun daha cox tedqiqata ehtiyac var.
Xasiyyetimizin bedenimizin fiziki bezeyinden asili oldugu aydindir.
Ola bilsin ki, yaxin gelecekde xasiyyetimizi tamamile muxtelif yolla olcmek mumkun olacaq.
Anketlerden istifade etmek ve davranishi izlemek evezine biz belke de insani formalashdiran proteinler, hormonlar, mikrobakteriya ve nebzi yoxlamaq ucun qan analizleri ve urek doyuntusunu olcen monitorlarla kifayetleneceyik.
Belke de Gordon Allport-un iller once umid etdiyi kimi xasiyyetin biologiyasi ile psixologiyanin birbasha elaqesini gore bileceyik.
Dr. Christian Jarrett Britaniya Psixologiya Cemiyyetinin Tedqiqat Analizi bloqunun redaktorudur. Onun novbeti kitabi Personology 2019-cu ilde capdan cixacaq.
Evvelki Xeber
Novbeti Xeber
Geriye Qayit
Anarim.Az
Sayt Rehberliyi ile Elaqe
Saytdan Istifade Qaydalari
Anarim.Az 2004-2023